Uitgever HK doet boekje open over verdwijning

Dinsdag kwam Lam voor het eerst in ruim zeven maanden terug in Hong Kong, in gezelschap van twee Chinese begeleiders. Volgens afspraak ging hij eerst naar een politiebureau, om te melden dat het onderzoek naar zijn verdwijning kon worden gestopt. Daarna ging het naar zijn boekwinkel op Causeway Bay. Maar daar wist Lam aan het toezicht te ontsnappen en verdween.

Tot donderdag. Toen hield de 61-jarige boekenuitgever een emotionele persconferentie om duidelijkheid te verschaffen over wat hem de afgelopen maanden is overkomen. Volgens Lam is hij op 24 oktober aangehouden toen hij de grens tussen Hong Kong en Shenzhen passeerde, op weg naar zijn vriendin. Volgens zijn verklaring werd hij geboeid en geblinddoekt met de trein naar Ningbo gebracht. Daar werd hij vijf maanden in een kamertje van een gebouw naast een politiebureau vastgehouden en regelmatig verhoord.

Hoogste niveau

Naar eigen zeggen is Lam vastgezet door een speciaal onderzoeksteam dat direct onder de Chinese partijtop valt. Hij moest een formulier tekenen waarin hij afzag van juridische bijstand en het recht dat zijn familie moest worden geïnformeerd over zijn detentie en verblijfplaats. Volgens Lam is hij goed behandeld en hij grapte dat zijn gezondheid er door de gedwongen rust zelfs op vooruit was gegaan.

Wel voelde hij de psychische druk van de detentie en het feit dat niemand wist waar hij was. Lam vertelde hoe de tandenborstel en het nagelschaartje die hij kreeg altijd aan draadjes vastzaten. Het andere eind werd vastgehouden door een van zijn bewakers, om te voorkomen dat hij zichzelf iets aan zou doen. "Blijkbaar hebben ze daar veel ervaring mee."

Gedwongen bekentenis

Op de persconferentie zei Lam dat hij de vier collega-uitgevers die in dezelfde periode waren verdwenen daar niet heeft gezien, maar dat hij later begreep dat tenminste drie van hen ook in Ningbo hebben vastgezeten. Hij zag Lee Bo, Lui Bo en Cheung Jiping pas toen zij samen mochten eten in een overheidsvilla in Shenzhen. De vijfde verdwenen uitgever, Gui Minhai, heeft hij niet gezien. Volgens Lam zou Lee Bo in dat gesprek hebben toegegeven dat hij door Chinese agenten in Hong Kong is ontvoerd en heimelijk de grens is overgebracht.

Ook zegt Lam dat hij in februari werd gedwongen een videobekentenis af te leggen, waarin hij erkende de Chinese wet te hebben overtreden door ongeautoriseerde boeken China in te smokkelen en daar te verkopen. "Ik acteerde voor de camera; ik moest wel. Er was een regisseur. Ik moest me aan de tekst houden, anders moest het opnieuw", zei Lam. Ook zijn mede-uitgevers legden gelijkluidende verklaringen af, die door het televisiejournaal in Hong Kong werden uitgezonden.

Verraad

Na de videobekentenis verbeterden de omstandigheden van zijn detentie. Hij werd in maart onder huisarrest geplaatst in een appartement in Shaoguan. Drie collega's werden op borgtocht vrijgelaten en reisden naar Hong Kong. Nadat ze de politie hadden gevraagd hun onderzoek te staken, reisden ze terug naar het Chinese vasteland, waar ze nog steeds verblijven.

Pas drie maanden later was Lam aan de beurt. Naar eigen zeggen was het de bedoeling dat hij in de boekwinkel een harde schijf uit zijn computer zou halen met gegevens van Chinese klanten. Dat stuitte Lam tegen de borst: "Ik wil die mensen niet verraden." Hij besloot te vluchten en in een persconferentie openheid van zaken te geven.

Oproep

Lam zei dat in deze zaak de rechten van de burgers van Hong Kong zijn geschonden. "Ik heb geen wet in Hong Kong overtreden, maar ben desondanks zonder reden gearresteerd", zei Lam. "Ik moest veel moed verzamelen en had twee slapeloze nachten, maar ik heb besloten mijn verhaal te delen en de wereld te vertellen dat deze zaak niet draait om mij of om boeken, maar over de waarden die de burgers van Hong Kong moeten koesteren."

Lee Bo liet vrijdag op zijn Facebookpagina weten dat hij niet is ontvoerd, maar vrijwillig naar China is gereisd om in het onderzoek naar de illegale boekenhandel te assisteren. Vrijdag waren er enkele demonstraties in Hong Kong bij de Chinese vertegenwoordiging.

PR-nachtmerrie

Aangenomen mag worden dat China woedend zal zijn op Lam. Maandenlang hebben ze geprobeerd de zelf veroorzaakte publicitaire storm over deze zaak weer te laten luwen. Met Lam's persocnferentie ontstaat alsnog een PR-nachtmerrie.

Moeilijk te begrijpen valt hoe Chinese veiligheidsdiensten tevoren hebben gedacht vrij spel te hebben. Niet alleen veroorzaakte de mysterieuze verdwijning van de vijf uitgevers internationaal veel ophef, het vergiftigde ook de relatie met het stadsbestuur en voedde het wantrouwen bij bewoners van Hong Kong over China's intenties met hun stad. En dat allemaal om een kleine uitgeverij van twijfelachtige boeken over de Chinese elite met een oplage van enkele duizenden stuks tot zwijgen te brengen.

UPDATE - Twee van Lam's collega-uitgevers, Lui Por en Cheung Chi-ping, beschuldigen hem zondag van leugens. In een interview met een Chinese krant zeggen ze dat ze niet zijn gedwongen een videobekentenis voor te lezen en dat ze tijdens een gezamenlijk diner Lee Bo niets hebben horen zeggen over een mogelijke ontvoering uit Hong Kong. Zij roepen Lam op te erkennen dat hij de Chinese wet heeft overtreden door ongeautoriseerde boeken in China te verkopen en zijn straf te accepteren.