Vijf vragen over Trump, China en Taiwan

Wat heeft Trump nu weer gedaan?

De aanstaande Amerikaanse president heeft zondag in een tv-interview met Fox News gezegd dat wat hem betreft het Eén China-principe onderhandelbaar is. "Ik zie niet in waarom wij gebonden zouden zijn aan het Eén China-beleid tenzij we afspraken maken met China over andere zaken, zoals handel", zei Trump.

Dat is voor China als vloeken in de kerk. Zij beschouwen het Eén China-principe als de basis van hun buitenlandse beleid. En dat is het de facto ook al 37 jaar. Hereniging met Taiwan is voor de Chinese leiders nog steeds topprioriteit. Zij doen er alles aan om dat dichterbij te brengen en verzetten zich hevig tegen alles wat dat doel in gevaar brengt.

Ze waren in Beijing al niet zo blij met het telefoontje tussen Trump en de Taiwanese president Tsai Ing-wen op 2 december. Er werd een diplomatiek protest ingediend bij de Amerikaanse regering, ook al heeft die natuurlijk niets van doen met iemand die wel is gekozen, maar tot 20 januari nog geen president is. Dat Trump er nu een schepje bovenop doet leidt in Beijing tot razernij. Ze beschouwen het als vlek op vlek.

 

Help me even; het Eén China principe, wat is dat ook alweer?

In 1911 kwam er een einde aan het Keizerrijk en werd China een republiek. Kwomintang-leider Sun Yat-sen werd de eerste president; hij was gematigd socialistisch en werkte op aandringen van de Russen samen met de communisten. In 1925 overleed hij en werd opgevolgd door Tsjang Kai-sjek .

Die was communisten minder goed gezind. Hij ontketende een heksenjacht, die uitmondde in een bloedige burgeroorlog tussen de communisten en de nationalistische Kwomintang.

De Tweede Wereldoorlog kwam ertussen en de communisten en nationalisten namen samen de wapens op tegen de Japanse bezetter. Maar nadat Japan was verslagen ging de strijd weer verder.

Uiteindelijk wonnen in 1949 de communisten. Tsjang Kai-sjek en zo’n twee miljoen aanhangers die op het vasteland hun leven niet meer zeker waren vluchtten naar Taiwan en vestigden daar de Republiek China met als hoofdstad Taipei. De communisten riepen de Volksrepubliek uit met als hoofdstad Beijing.

Beide regeringen vinden dat zij het rechtmatige bestuur van heel China vormen; zij vinden dus allebei dat er maar één China is. Dat uitgangspunt brengt internationaal problemen met zich mee: ofwel je erkent de Republiek China, ofwel de Volksrepubliek. Socialistische landen hebben van meet af aan de Volksrepubliek erkend. Naarmate die economisch belangrijker werd, zijn steeds meer landen ertoe overgegaan banden met de Volksrepubliek aan te knopen. Vandaag de dag zijn er nog maar 22 landen die diplomatieke relaties met Taiwan onderhouden. In 1971 besloot de algemene vergadering van de Verenigde Naties dat Taiwan werd vervangen door de Volksrepubliek.

Sinds 1972 erkent Amerika het Eén China-principe, vastgelegd in het Shanghai Communiqué, ondertekend door Richard Nixon. Pas in 1978 verbraken de VS de diplomatieke banden met Taiwan en werden die met de Volksrepubliek geformaliseerd. Maar de VS behielden zich het recht voor zaken te doen met Taiwan en het land van wapens te voorzien. Dat vond China niet leuk, maar het werd in de praktijk geaccepteerd.

 

Kunnen de Amerikanen zomaar op die afspraken terugkomen?

Niets is voor eeuwig en dat geldt ook voor afspraken met China. Natuurlijk hebben de VS het recht een nieuw beleid te ontwikkelen. Het zal alleen op grote bezwaren van Beijing stuiten en mogelijk consequenties hebben.

Vandaar het formele protest na het telefoontje van Tsai en Trump. Dat werd in China als een klap in het gezicht beschouwd. En maandag liet het ministerie van buitenlandse zaken weten dat eerbiediging van het Eén China-principe de basis vormt van de Chinees-Amerikaanse betrekkingen. Met andere woorden: als Amerika het principe niet langer erkent, ontbreekt de basis voor iedere samenwerking.

Chinese media gingen nog een stapje verder. Zij noemen Trump naïef, onervaren en schilderen hem af als een diplomatieke cowboy. Er werd gesuggereerd dat er economische tegenmaatregelen zouden worden genomen, zoals tegen Boeing, Apple of KFC. Partijtabloid Global Times ging zoals altijd het verst en dreigde maandag dat China zou reageren door vijanden van de VS te bewapenen en Taiwan gewapenderhand in te nemen.

 

Zal Beijing inderdaad zo krachtig reageren?

Vooralsnog overheerst in Beijing vooral verwarring. Men was al onzeker over wat president Trump China zou brengen. Maar dat hij de hand zou reiken aan Taiwan en vervolgens het Eén China-principe ter discussie zou stellen komt als een complete verrassing. Als dat de bedoeling was van Trump en zijn adviseurs dan is dat uitstekend gelukt.

Eigenlijk weten de Chinese leiders niet goed hoe ze moeten reageren. Ze kunnen Trumps opmerkingen niet onweersproken laten en herhalen steeds het Chinese standpunt. Maar de Chinese opstelling ten opzichte van de VS zal opnieuw moeten worden uitgevonden. In de tussentijd hopen ze dat de soep niet zo heet wordt gegeten als Trump hem opdient.

Maar er is nog iets om over na te denken. China is de laatste jaren steeds zelfverzekerder gaan optreden op het wereldtoneel. Daarbij schuwt het economische chantage en pesterijen ten aanzien van relatief zwakke landen niet. De pogingen Taiwan internationaal te isoleren zijn de afgelopen twee jaar soms ronduit kinderachtig. Dat roept internationaal steeds meer weerstand op. Misschien moet het ministerie van buitenlandse zaken ook eens de hand in eigen boezem steken hoe het andere landen tegemoet treedt. Trump gaf in ieder geval aan dat hij zich niet door China de wet laat voorschrijven: "Waarom moet een ander land mij vertellen met wie ik wel of niet kan telefoneren?"

 

Doet het er nog toe wat de inwoners van Taiwan hiervan vinden?

Blijkbaar niet. De discussie wordt vooralsnog over de hoofden van de Taiwanezen gevoerd. Niemand heeft het over zelfbeschikking van Taiwan. Laten we niet vergeten dat Taiwan gewoon een democratie is en dat president Tsai met een ruime meerderheid is gekozen op een programma dat in een zelfstandige koers voorziet, zonder dat dit tot een formele onafhankelijkheid hoeft te leiden.

De Taiwanese regering heeft alle recht voor zijn eigen belangen op te komen, zonder daarvoor door Beijing te worden gestraft. Het is alleen te hopen dat Trump ze niet weer net zo makkelijk uitruilt als hij ze nu aan de onderhandelingstafel heeft ingebracht.

maandag 12 december 2016