Vijf vragen over de BRICS-leiderstop

BRICS, bestaat dat nog?

Toen in 2001 de zakenbank Goldman Sachs de term als eerste introduceerde, ging het de vijf landen wiens beginletters het acroniem BRICS vormen nog voor de wind. Ze stonden symbool voor pijlsnel groeiende economieën die hun plek op het wereldtoneel opeisten.

In 2006 vormden vier van hen een samenwerkingsorganisatie waarvan de leiders sinds 2009 jaarlijks bijeenkomen. In 2011 voegde Zuid-Afrika zich erbij. Ook richtten zij in 2014 een eigen kredietbank op; de Nieuwe Ontwikkelingsbank ook wel BRICS-bank genoemd. Die heeft tot nu toe voor vier miljard dollar gefinancierd, voornamelijk voor infrastructuurprojecten.

Maar de glans rond deze landen is verdwenen. Brazilië kampt met economische problemen door zijn afhankelijkheid van de export van grondstoffen. Ook is het politiek onrustig door aanhoudende corruptieschandalen. Energiegrootmacht Rusland is zwaar getroffen door lagere olie- en gasprijzen. Daar komen de internationale sancties na de annexatie van de Krim nog bovenop. Ook in Zuid-Afrika is de crisis toegeslagen en bovendien zijn er politieke problemen als gevolg van hardnekkige corruptie.

Eigenlijk laten alleen de economieën van China en India gestage groei zien, al is die niet meer zo uitbundig als een paar jaar geleden. Het is niets voor niets dat Goldman Sachs in 2015 stilltjes gestopt is met zijn BRICS-beleggingsfonds.

Dus die BRICS-organisatie is zo goed als dood?

Dat is ook weer overdreven. Het is waar dat de BRICS-landen niet veel gemeen hebben. Hun economieën zijn totaal verschillend en onvergelijkbaar groot; de Chinese economie is bijvoorbeeld vijf keer zo groot als die van India. Er is geen geografisch samenhangend gebied.

Maar de landen delen wel degelijk een gezamenlijke ambitie. Samen zijn ze goed voor 43 procent van de wereldbevolking en 23 procent van de wereldeconomie. Maar hun internationale invloed blijft daar aanmerkelijk bij achter.

Een van de redenen om samen te werken is juist om de invloed van opkomende economieën in de politieke en economische wereldorde te vergroten. Dat doel staat nog recht overeind. En daarom wil China de organisatie een nieuwe impuls geven. Met Donald Trump in het Witte Huis is daar ook momentum voor.

Een nieuwe impuls? Hoe dan?

China wil de 'cirkel van vrienden' verbreden en meer aandacht voor de belangen van opkomende economieën. Dit jaar zijn er voor het eerst vijf andere landen als waarnemer uitgenodigd: Tadzjikistan, Egypte, Mexico, Guinee en Thailand. Een betrekkelijk willekeurige keus.

Op de achtergrond speelt een veel serieuzer idee voor een BRICS-plus. Daartoe zouden opkomende economieën binnen de G20 worden uitgenodigd zich aan te sluiten. Het gaat dan om Argentinië, Indonesië, Mexico, Saoedi-Arabië en Turkije. Die landen delen met elkaar de wens op een andere, in hun ogen rechtvaardiger internationale rechtsorde en een vrije wereldhandel. Als tien van de twintig grootste economieën ter wereld erin slagen daarover de krachten te bundelen, dan is er sprake van een serieuze tegenkracht tegen het westen.

Maar zitten China en India wel op een lijn?

Dat is wel een dingetje. China en India zien elkaar als rivalen en koesteren een diep wantrouwen over elkaars motieven. Ze zitten elkaar internationaal nogal eens dwars.

Zo blokkeert China de toetreding van India tot de internationale organisatie die toeziet op nucleaire technologie (en daarmee de toegang tot kennis over kernenergie). Andersom vertikt India om zich achter het Chinese Gordel- en Weginitiatief te scharen. Vorig jaar bedierf India de sfeer op de BRICS-top door fel uit te halen naar Pakistan. De Indiase premier Narendra Modi noemde China's bondgenoot 'het moederschip van terrorisme'.

Nog maar een paar dagen geleden stonden Chinese en Indiase troepen met verhitte koppen tegenover elkaar in de Himalaya en leek het grensgeschil zelfs even uit de hand te lopen. Modi dreigde daardoor niet naar Xiamen te komen, totdat deze week in alle haast een diplomatiek compromis werd bereikt.

Dus China en India zitten zeker niet op dezelfde lijn, maar dat neemt niet weg dat uit welbegrepen eigenbelang de twee landen best kunnen samenwerken als dat zo uitkomt. Kijk maar eens naar de Shanghai Samenwerkingsorganisatie bijvoorbeeld.

China als gastheer, dat wordt vast weer een mooi feestje?

Reken daar maar op. Schone luchten, een vlekkeloze organisatie en veel mooie plaatjes met president Xi Jinping als stralend middelpunt. Zo ziet China het graag aan de vooravond van het vijfjaarlijkse partijcongres.