Vijf vragen over Europese druk vanwege Gui Minhai

Gui Minhai? Die naam klinkt bekend...

Dat kan kloppen. Gui, een inwoner van Hong Kong met de Zweedse nationaliteit, was de eigenaar van de kleine boekenuitgeverij Mighty Current. Eind 2015 kwam hij voor het eerst in het nieuws nadat hij in oktober van dat jaar spoorloos verdween uit zijn vakantieverblijf in Thailand. Het mysterie werd nog groter toen in de weken daarna ook vier medewerkers van zijn uitgeverij verdwenen uit Hong Kong. Veel burgers in Hong Kong zagen in de kwestie een bewijs dat China de wettelijke vrijheden in hun stad uitholt.

In januari 2016 zond de Chinese televisie een videobekentenis uit, waarin Gui beweerde dat hij vrijwillig naar China was teruggekeerd om zich bij de politie aan te geven (zie foto). De uitgever vertelde snikkend dat hij in december 2003 in Ningbo een studente heeft doodgereden terwijl hij dronken was. In augustus 2004 is hij daarvoor veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf van twee jaar. Omdat hij tegen de voorwaarden in China had verlaten, kon hij niet meer terugkeren om zijn zieke moeder te bezoeken. Nu wilde hij schoon schip maken.

Gui verdween hierna in de cel om alsnog zijn straf uit te zitten. In oktober 2017 kwam hij vrij, maar het leek erop dat hij onder een vorm van huisarrest was geplaatst in een appartement in Ningbo. Volgens vrienden had Gui aangegeven graag naar Europa te willen verhuizen.

 

Wacht even. Als het allemaal om een oude strafzaak van Gui gaat, waarom waren dan nog eens vier uitgeverijmedewerkers verdwenen?

Goede vraag. Niet lang nadat China erkende dat zij Gui hadden gedetineerd, werden ook videobekentenissen van zijn medewerkers uitgezonden. Zij zouden zich schuldig hebben gemaakt aan het illegaal invoeren van boeken in China.

De aandacht voor de zaak verflauwde, totdat Lam Wing-kee, één van de vijf uitgevers die in China had vastgezeten, de stilte doorbrak. Tijdens een emotionele persconferentie in Hong Kong vertelde hij hoe hij was aangehouden toen hij de grens met China wilde oversteken. Hij werd vijf maanden opgesloten in een kamertje en verhoord. Hij moest een formulier tekenen waarin hij afzag van juridische bijstand en het recht dat zijn familie moest worden geïnformeerd over zijn detentie en verblijfplaats.

Ook zei Lam dat hij werd gedwongen een videobekentenis af te leggen, waarin hij erkende de Chinese wet te hebben overtreden door ongeautoriseerde boeken China in te smokkelen en daar te verkopen. "Ik acteerde voor de camera; ik moest wel. Er was een regisseur. Ik moest me aan de tekst houden, anders moest het opnieuw", zei Lam.

 

Okay. Maar waarom dan nu pas die brief van de europarlementariërs?

Gui is opnieuw verdwenen. Op 20 januari reisde hij in het gezelschap van twee Zweedse diplomaten naar Beijing. De Zweedse ambassade zou later verklaren dat Gui daar een medisch onderzoek zou ondergaan van een arts die voor hem uit Stockholm was gekomen.

Halverwege de reis stapte in Jinan een groep agenten in burgerkleren in de trein, informeerden de diplomaten dat zij een officieel onderzoek uitvoerden en namen Gui mee. De Zweedse ambassadeur in Beijing kreeg later bericht van het de Chinese overheid dat Gui is aangehouden omdat hij ervan wordt verdacht staatsgeheimen te hebben geopenbaard.

Op 9 februari verscheen Gui opnieuw in het nieuws; hij was in een detentiecentrum geïnterviewd door een select groepje Chinese journalisten. Gui zei in dat vraaggesprek dat hij er door de Zweden was ingeluisd. Hij zou onder het voorwendsel van een medisch onderzoek naar Beijing reizen en daarna met hulp van diplomaten naar Europa worden gesmokkeld. Hij had met het plan ingestemd, maar had nu spijt. "Mijn geweldige leven is verruïneerd en ik zal de Zweden nooit meer vertrouwen." Hij zei tenslotte ook dat hij afziet van Zweedse consulaire bijstand.

 

Gaat dit alleen over Gui Minhai of staat zijn zaak voor iets groters?

De 36 europarlementariërs uit het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Hongarije, Italië, Portugal, Spanje en Zweden die de brief hebben ondertekend denken dat Gui zijn verklaring onder druk heeft afgelegd. Zij vragen president Xi Jinping ervoor zorg te dragen dat zijn wettelijke rechten worden gerespecteerd, dat hij niet wordt gemarteld en dat hij zo snel mogelijk wordt vrijgelaten.

Maar de brief rept inderdaad ook over een groter probleem. De parlementariërs maken zich zorgen over het optreden van Chinese autoriteiten tegenover buitenlanders. “Deze detenties suggereren niet alleen dat China ervan overtuigd is dat zij in eigen land de wetten en internationale verplichtingen kunnen veronachtzamen, het ligt voor de hand dat ze ook in het buitenland plaatsvinden. Onze zorgen groeien dat ze, zoals in het geval van Gui's verdwijning in oktober 2015, plaatsvinden buiten China's grenzen", aldus de tekst van de brief. "Gui is niet de eerste Europese burger die wederrechtelijk wordt vastgehouden in China, maar het is onze intentie om hem de laatste te laten zijn."

De Chinese regering heeft (nog) niet officieel gereageerd. Maar partijtabloid Global Times publiceerde woensdag een commentaar waarin het westen ervan wordt beschuldigd Gui's arrestatie te hypen. Westerse media zouden zich schuldig maken aan het verspreiden van geruchten. GT-commentaren vertegenwoordigen niet per se de mening van de Chinese regering, maar ze zijn er in ieder geval niet mee in tegenspraak.

 

Nog één ding: wat heeft die Gui nou precies op zijn geweten dat hij zo wordt aangepakt?

Dat is inderdaad de hamvraag. We weten het niet. Mighty Current was een nogal obscure uitgeverij van boeken over China's rijken en intriges binnen de partij. Eigenlijk ging iedereen ervan uit dat ze vooral geruchten en verzinsels bevatten. De publicaties werden in ieder geval niet heel serieus genomen.

En hoewel ze in hun boekwinkeltje in Hong Kong veel aan toeristen van het Chinese vasteland verkochten en daar ook wel een aantal klanten hadden waaraan rechtstreeks werd geleverd, ging het hooguit om oplages van een paar duizend boeken.

Mogelijk heeft een publicatie de woede van een hoge partijfunctionaris gewekt en heeft hij een voorbeeld willen stellen. Maar daar is dan een hoge prijs voor betaald. Je kunt je haast niet voorstellen dat zo'n beslissing ook een tweede maal wordt genomen.

Er is wel nog een intrigerend staartje. Toen Gui in 2015 verdween, was hij in Thailand om in alle rust aan een nieuw boek te werken. Volgens vrienden zou dat over Xi Jinping gaan. Geen gek onderwerp, als je naar de portfolio van Mighty Current kijkt. Maar misschien, heel misschien, was Gui na alle roddels die hij publiceerde dit keer echt iets op het spoor? We zullen het waarschijnlijk nooit weten.

vrijdag 23 februari 2018