Vijf vragen over regeerperiode Xi Jinping

Ik heb het gelezen. De Chinese president mag voortaan langer dan tien jaar aanblijven.

Zondagmiddag maakte het centraal comité van de communistische partij van China bekend dat het uit de grondwet de zin wil schrappen dat een president en een vice-president maximaal twee opeenvolgende termijnen van vijf jaar mogen aanblijven. Het is nog maar een voorstel, maar ga er maar vanuit dat het Nationale Volkscongres daar volgende maand mee in gaat stemmen. Ik denk niet dat er een parlementariër zal zijn die op de vraag of hij bezwaren tegen het voorstel heeft niet met mei you (niet hebben) zal antwoorden.

Waarom komt China nu met deze aankondiging?

Het centraal comité is in feite de club partijleden die het in China voor het zeggen heeft. Maandag tot en met woensdag vergaderen zij samen met hun plaatsvervangers (een zogeheten plenum) voor het eerst in een nieuwe samenstelling. Bij het 19de partijcongres afgelopen november zijn namelijk er flink wat poppetjes gewisseld.

Dit is een belangrijke vergadering, want volgende week komen zowel de consultatieve politieke vergadering als het Nationale Volkscongres bijeen, de zogeheten lianghui, ofwel twee sessies. De bedoeling is dat het Nationale Volkscongres gelijk een klap geeft op beslissingen die tijdens het partijcongres zijn genomen.

Dat bedoel ik niet. Waarom wordt dit halverwege de termijn van president Xi Jinping bekendgemaakt?

Oh, sorry. Xi is een zeer krachtige Chinese leider, die de afgelopen jaren structureel zijn machtspositie heeft verstevigd. Er gingen al langer geruchten dat Xi er weinig voor voelt om in 2023 opzij te stappen als zijn tweede termijn er als president opzit.

Strikt genomen hoeft dat ook niet; alleen de president en de vice-president kennen tot nu toe een maximale ambtstermijn. De partijleider en de voorzitter van de centrale militaire commissie kennen zo'n beperking niet. Dat zijn veel machtiger posities dan het presidentschap, dat in China vooral een ceremoniële functie is. In theorie zou Xi dus over vijf jaar het stokje aan een nieuwe president kunnen doorgeven, maar de feitelijke macht behouden door als partijleider aan te blijven. Onnodig te zeggen dat dit een weinig benijdenswaardige positie zou zijn voor de nieuwe president. En voor de partijleider heeft het als nadeel dat de president China vertegenwoordigt in het buitenland of bij inkomende bezoeken van staatshoofden en regeringsleiders.

Daar is dus niet voor gekozen. Er is maar eigenlijk één goede verklaring te geven voor dit voorstel en dat is dat Xi straks alle drie de functies wil behouden. In ieder geval voor een derde termijn. Maar wie weet denkt hij stiekem aan vier termijnen. Of wil hij aanblijven zolang als zijn gezondheid het toelaat. Xi is uit 1953; 64 jaar oud nu.

Waarom wil Xi dat?

Tja, wie de lange weg naar de top heeft bewandeld wil doorgaans zo lang mogelijk van het uitzicht genieten. Maar de grote vraag is niet zozeer waarom Xi het zou willen, alswel waarom de partij daarmee instemt.

China kent een aantal formele en informele regels om te voorkomen dat iemand de absolute macht naar zich toetrekt en om rust en eenheid in de partij te bevorderen. Dat komt allemaal voort uit de Mao-periode; een tijd waarin een absoluut leider zonder tegenspraak het land in chaos kan storten wil men nooit meer. Daardoor is een systeem van collectief leiderschap bedacht met checks and balances die voor stabiliteit zorgt en een vreedzame machtstransisitie mogelijk moet maken.

Het was Deng Xiaoping die -na een levenlang in de politieke top te hebben verkeerd- in 1989 het initiatief nam voor pensioenregels voor de partijtop. De twee presidenten die daarna kwamen hebben zich er keurig aan gehouden; ze kwamen, bekleedden drie functies tegelijk en gaven ze tien jaar later weer netjes op. Xi herschrijft nu die spelregels.

Blijkbaar vinden ze dat in de partijtop een goed idee. Of Xi is inmiddels zo machtig en heeft zoveel loyalisten om zich heen verzameld dat hij het erdoor kan drukken. In staatsmedia verschenen maandag commentaren die het belang van stabiliteit onderstrepen; turbulente tijden vragen om een sterke man die voorlopig aan het roer blijft.

Maar er kleven wel degelijk risico's aan. Hoe langer het duurt voor een machtswisseling, hoe nerveuzer kroonprinsen doorgaans worden. Ieder jaar dat Xi langer blijft zitten gaat van hun productieve jaren af. Interne facties zullen zich sterker gaan manifesteren. Nu zitten ze doorgaans de rit uit in de wetenschap dat na tien jaar vanzelf nieuwe kansen komen. Maar als ze niet weten wanneer de politieke wind draait, zouden ze dat weleens willen forceren.

En als een partijleider/president/opperbevelhebber in het slechtste geval gezondheidsproblemen krijgt of onverwacht overlijdt; dan zijn de rapen echt gaar. Dan krijg je een machtstransitie in een snelkookpan met alle kans op destabilisatie of zelfs een staatsgreep. Dat kan in potentie de wereldeconomie ontwrichten.

Wat vinden de gewone Chinezen er eigenlijk van?

Xi is betrekkelijk populair, vanwege zijn sobere imago en zijn anti-corruptiecampagne. Het ging natuurlijk al langer economisch goed, maar Xi heeft ook voor een gevoel van trots gezorgd; China wordt weer gerespecteerd in de wereld.

Veel Chinezen zullen het vooruitzicht dat Xi langer aanblijft dan ook toejuichen. Maar de nadelen zien velen ook. Toen het nieuws zondag bekend werd, moest de censuur al snel ingrijpen toen er op Weibo en WeChat reacties verschenen die het voorstel beangstigend noemden en vergelijkingen met de keizertijd en -nog erger- Noord-Korea werden gemaakt. Veel media sloten de mogelijkheid reacties te plaatsen en ook op Chinese zoekmachines kon maandag niet naar termen worden gezocht met betrekking tot de grondswetwijziging.