Vijf vragen over China's eisen aan luchtvaartsector

Wat is er nu weer aan de hand?

De Chinese luchtvaartautoriteit CAAC heeft op 25 april aan 36 buitenlandse luchtvaart-maatschappijen een brief gestuurd. Daarin staat dat zij sancties tegemoet kunnen zien als zij op hun websites of kaartjes Hong Kong, Macau en Taiwan als apart land aanduiden. De carriers krijgen dertig dagen om hieraan te voldoen.

De Amerikaanse regering reageerde als door een adder gebeten. Het Witte Huis betitelde de brief zaterdag als "Orwelliaanse nonsens" en liet weten dat het zich actief zal verzetten tegen Chinese pogingen om zijn "politiek correcte mening" op te dringen aan Amerikaanse burgers en bedrijven.

 

Heeft dit met de handelsoorlog te maken?

Ja en Nee. De Chinese regering heeft de afgelopen maanden al vaker bedrijven aangesproken die Hong Kong, Macau en Taiwan (en in een enkel geval Tibet) als apart land aanduiden. Die kritiek is dus niet nieuw en richt zich niet exclusief op Amerikaanse bedrijven.

Maar de harde toon waarop Washington reageert heeft natuurlijk wel met groeiende irritatie te maken. Vrijdag mislukten de onderhandelingen tussen Chinese en Amerikaanse delegaties, omdat beide landen eisen op tafel legden waarvan ze weten dat ze voor de ander onacceptabel zijn.

Dit gaat allang niet meer over de handel alleen. Dit is een staaltje diplomatiek armpje drukken. Of verplassen, zo u wilt. Nog niet zo lang geleden zou China zich er bij voorbaat hebben neergelegd dat de Verenigde Staten dat spelletje toch wel zouden winnen. Maar de tijden zijn veranderd. Het feit dat China zijn economische macht nu gebruikt om Amerikaanse bedrijven onder druk te zetten leidt daar tot grote ergernis.

Overigens was er ook in Australië kritiek; de regering in Canberra liet maandag weten dat Beijing geen druk op luchtvaartmaatschappij Qantas moet uitoefenen om zijn politieke agenda op te leggen.

 

Wat kan China luchtvaartbedrijven die niet meewerken voor straf opleggen?

Daar rept de brief niet over. Maar in principe is er van alles mogelijk. Zo moest Marriott eerder dit jaar zijn Chinese website een week sluiten omdat Beijing zich gestoord had aan de manier waarop de hotelketen de wereld indeelt. Een week geen boekingen in de Chinese markt, dat gaat om een hoop misgelopen omzet. In het ergste geval zouden luchtvaartmaatschappijen (tijdelijk) niet meer op China mogen vliegen.

De Chinese regering weet natuurlijk ook wel dat veel bedrijven eieren voor hun geld kiezen. Kijk maar eens naar de keurige omschrijvingen op de website van de KLM (zie afbeelding). Multinationals zijn meer bezig met hun aandeelhouders, dan met politieke standpunten van hun of een andere regering. Veel internationaal opererende bedrijven halen een substantieel deel van hun omzet in China. Daar wil je liever geen problemen.

 

Maar heeft China ook niet gewoon een punt?

Hong Kong is na de overdracht door de Britten in 1997 een deel van China, ook al is de stad een speciale autonome regio waar aparte wetten en regels gelden. Voor Macau, in 1999 overgedragen door de Portugezen, geldt hetzelfde. Internationaal zal vrijwel niemand betwisten dat deze steden tot de Volksrepubliek behoren.

Voor Taiwan ligt dat alweer genuanceerder. Een opstandige provincie die met het moederland moet worden herenigd, vindt men in China. Wie diplomatieke banden heeft met China, onder-schrijft het Eén China-beginsel dat stelt dat het Chinese vasteland en Taiwan één land vormen, waarvan de regering van de Volksrepubliek China de legitieme vertegenwoordiger is.

Op 19 landen na vinden alle landen ter wereld dat. Al zal men in veel hoofdsteden eigen gedachten hebben over dat rare eiland, dat al bijna 70 jaar de facto als een onafhankelijke staat functioneert, maar door een speling van de geschiedenis geen land mag zijn. Het is echter zo'n gevoelig onderwerp, dat de meeste regeringen deze hete aardappel liever niet aanraken.

Gek genoeg is het China zelf die Hong Kong, Macau en Taiwan vaak anders behandelt. Chinese burgers hebben aparte reisdocumenten nodig om naar deze bestemmingen te reizen. Dat mag geen paspoort of visum heten, want dat suggereert dat het andere landen zijn. Maar de gewone ID-kaart waarmee iedere Chinees naar elke Chinese stad kan reizen is niet voldoende. Andersom kunnen de inwoners van Hong Kong, Macau en Taiwan ook niet zomaar het vasteland binnenkomen of zich er vestigen. En iedereen die weleens op een Chinees vliegveld is geweest weet dat er een terminal voor binnenlandse vluchten is en een voor internationale vluchten en naar Hong Kong, Macau en Taiwan. 

 

Waarom is het toch een belangrijke principiële zaak?

Natuurlijk kan Beijing van bedrijven verwachten dat zij zich binnen China aan de Chinese wet houden. Iets heel anders is of een regering kan eisen dat bedrijven zich ook buiten hun territoir aan die regels houden.

Formeel niet. Een website van een Nederlands bedrijf op servers die in Nederland draaien valt onder de Nederlandse wet, ook als er gebruikers uit andere landen die website bezoeken.

Maar zo simpel is het in een geglobaliseerde wereld natuurlijk niet. Regeringen bemoeien zich continu met wat er in andere landen gebeurt. Denk aan de Amerikaanse regering die Chinese bedrijven economische sancties oplegt als ze zaken doen met Iran, Rusland of Noord-Korea. Formeel is er geen rechtsgrond voor, maar in de praktijk zullen bedrijven een pragmatische keuze maken: toegang houden tot hun belangrijkste markten. Jammer dan voor Iran of Taiwan.

Net zoals de Amerikanen hun economische macht laten gelden, doet de tweede economie ter wereld dat tegenwoordig ook. Wie Chinees geld wil verdienen, moet dat spelletje meespelen of opkrassen.

Hou er maar rekening mee dat we dat steeds vaker gaan zien. En niet alleen in het bedrijfsleven. Ook het onderwijs en de cultuursector zullen vaker met de lange arm van Beijing te maken krijgen. De Dalai Lama op bezoek, een prijs voor een dissidente schrijver, een lezing van een pro-onafhankelijkheidactivist uit Hong Kong of Taiwan of een tv-reportage over Oeigoeren? Grote kans dat de Chinese regering daar direct of indirect invloed op uit probeert te oefenen. Als we dat niet willen moeten we dat niet aan die individuele organisaties overlaten. Dan is het een zaak van Den Haag. Of nog beter: Brussel.

maandag 7 mei 2018