Eén miljoen Oeigoeren gedetineerd; kan dat wel?

Het comité voor de uitbanning van rassendiscriminatie van de Verenigde Naties onderzoekt om de vier jaar of de 193 lidstaten zich houden aan relevante verdragen. Deze maand is China aan de beurt. Tijdens een hoorzitting in Genève werd een Chinese delegatie scherp ondervraagt over de positie van minderheden.

Vrijdag sprak Gay McDougall, de vice-voorzitter van het comité, haar zorg uit over de situatie in Xinjiang, waar een minderheid van zo'n tien miljoen Oeigoeren, overwegend moslims, woont. "Wij zijn diep bezorgd over de vele en geloofwaardige rapporten die wij hebben ontvangen, dat in de naam van het bestrijden van religieus extremisme en het handhaven van sociale stabiliteit, de Oeigoerse autonome regio is veranderd in iets dat lijkt op een gigantisch interneringskamp dat is gehuld in geheimhouding, een soort van rechtenvrije zone."

 

Heropvoedingskampen

McDougall noemde expliciet het bestaan van re-educatiekampen waar een miljoen Oeigoeren en andere minderheden buitengerechtelijk zijn opgesloten, zonder uitzicht op een datum dat ze worden vrijgelaten. Nog eens twee miljoen burgers zouden verplicht ideologische training ondergaan. De VN baseert zich op een rapport van Chinese Human Right Defenders, een samenwerkingsverband van een aantal internationale mensenrechtenorganisaties.

China ontkent de beschuldigingen. "Geheel onwaar", zei delegatieleider Hu Lianhe. "Er bestaan geen re-educatiekampen in Xinjiang." Het ministerie van buitenlandse zaken vermoedde maandag anti-Chinese krachten die om politieke redenen valse aanklachten verspreiden. "Burgers van alle etnische groepen in Xinjiang koesteren hun gelukkige en vreedzame leven. Alle geruchten en smaad zullen vruchteloos blijken", aldus de regeringswoordvoerder. 

 

Controle

Hoe het werkelijk zit is moeilijk te achterhalen. Journalisten, diplomaten of medewerkers van NGO's kunnen niet of nauwelijks zelfstandig onderzoek doen in de westelijke regio Xinjiang. Zij worden daar continu gevolgd, wat het onmogelijk maakt vrijuit met burgers te spreken. Vroeg of laat worden ze door de autoriteiten uitgenodigd voor een kopje thee en duidelijk gemaakt dat ze beter kunnen vertrekken. Soms worden ze fysiek lastig gevallen.

Netzomin als de VN, kunnen ook de mensenrechten-NGO's van CHRD er niet of nauwelijks zelfstandig onderzoek doen. Zij baseren zich op een netwerk van informanten in de regio. Oeigoeren die elders in China werken en over de situatie thuis willen vertellen. Oeigoeren die recent naar het buitenland zijn uitgeweken. Of Oeigoeren die heimelijk informatie vanuit de regio zelf doorspelen. Soms via belangenorganisaties van Oeigoeren in ballingschap. Dat laatste zou sowieso een reden moeten zijn kritisch naar de informatie te kijken.

 

Centra voor verandering door educatie

Ondanks de stellige ontkenning van de Chinese overheid, zijn er wel degelijk aanwijzingen dat er kampen bestaan. Er zijn langzamerhand wel erg veel getuigenissen over deze 'centra voor verandering door educatie', zelfs enkele foto's van gebouwen met een muur met prikkeldraad erom. Mensen die er hebben gezeten of gedoceerd hebben vertellen over dagen gevuld met pattriotische training, waarbij liefde voor het vaderland wordt onderwezen en op dankbaarheid jegens de partij en de gevaren van de islam wordt gehamerd.

De Chinese delegatie gaf in Genève zelfs toe dat er heropvoedingskampen bestaan, maar dan alleen om veroordeelde criminelen op het rechte pad te brengen. "Wij helpen degenen die voor kleine misdaden zijn veroordeeld met arbeidsvaardigheden in opleidings- en trainingscentra, in overeenstemming met de wet. Er bestaat geen willekeurige detentie en marteling", zei delegatieleider Hu. Uit gegevens van de Chinese overheid zelf blijkt dat het aantal arrestaties in Xinjiang de afgelopen jaren pijlsnel is gegroeid. Xinjiang is nu verantwoordelijk voor dertien procent van alle zaken die in China voor de strafrechter worden gebracht. En dat terwijl maar 1,5 procent van de Chinese bevolking hier woont. 

 

Zijderoute

Ik bezocht deze regio drie jaar geleden, toen ik langs de Zijderoute reisde. Xinjiang bevat veel cultuurhistorische schatten, heeft door zijn geografische ligging een sleutelpositie in het ambitieuze Gordel- en Weg-initiatief van de Chinese overheid en natuurlijk was ik benieuwd naar de leefomstandigheden van de Oeigoeren en de veiligheidsmaatregelen in deze toen zeer onrustige regio.

Ik heb zelf geen heropvoedingskampen gezien of een opvallende afwezigheid van volwassen mannen in het straatbeeld. Al is dat natuurlijk geen bewijs dat ze niet bestaan. Wel vielen de omvangrijke veiligheidsmaatregelen op; veel strenger dan ik elders in China heb gezien. Waar ik als witneus net zoals de Han-Chinezen overal werd doorgewuifd, moesten de Oeigoeren keer op keer hun ID-kaart tonen, hun tassen binnenstebuiten keren of de kofferbak openen. Doodmoe zou ik er van worden, als het mij zou overkomen.

 

Muur van IJzer

Dat was 2015. Sindsdien is het alleen maar strenger geworden. Nadat het geweld van moslimextremisten zich ook buiten Xinjiang openbaarde met aanslagen in Beijing en Kunming, sloeg bij veel Chinezen de schrik om het hart. De druk op de regering om de onrust voor eens en voor altijd te beteugelen was groot.

China's leiders haalden alles uit de kast om de sociale stabiliteit in Xinjiang te bewerkstelligen. President Xi Jinping beloofde een Muur van IJzer om de drie kwaden te bestrijden: terrorisme, religieus extremisme en separatisme. Veel technologie: cameratoezicht en gezichtsherkenning, een databank met biometrische gegevens van alle inwoners, GPS-volgers in alle auto's. Sommige lokale partijbonzen deden er een schepje bovenop: een verbod op religieuze uitingen zoals een hoofddoek of baard, subsidies voor Han-Chinezen die met een Oeigoerse vrouw trouwen of pesterijen met de ramadan.

 

Een strafkamp zo groot als Amsterdam

Maar betekent dat ook dat er een miljoen Oeigoeren zonder tussenkomst van de rechter zijn vastgezet? Ik vraag het me af. Denk eens aan de praktische implicaties. Een op de tien Oeigoeren zou zijn vastgezet. Een groep groter dan de bevolking van Amsterdam. Ongeveer evenveel mensen als er in de hele Volksrepubliek in de gevangenis zitten. Xinjiang is heel uitgestrekt en dunbevolkt, maar waar laat je die mensen? We zouden vanuit de ruimte meerdere enorme kampen moeten zien.

De Chinese overheid is er veel aan gelegen de rust in Xinjiang te bewaren. Dat zij bereid is daarvoor maatregelen te nemen die wij ons in het Westen niet voor kunnen stellen is evident. Maar het VN-rapport dat er een miljoen mensen voor onbeperkte tijd worden weggestopt, daar ben ik vooralsnog sceptisch over.

UPDATE - De Wall Street Journal publiceerde 17 augustus 2018 over de interneringskampen in Xinjiang waar Oeigoeren en andere minderheden zouden worden heropgevoed. Hierbij worden ook een aantal satellietfoto's van inrichtingen getoond die volgens onderzoekers de afgelopen tijd zijn gebouwd of uitgebreid. De afbeeldingen tonen echter geen gigantische kampen met een enorme capaciteit, maar complexen van het formaat van een normale gevangenis. Het bewijs dat er zeker een miljoen mensen in de heropvoedingskampen zijn opgesloten is daarmee wat mij betreft nog niet geleverd.

donderdag 16 augustus 2018