Vier vragen over immense oefening Rusland en China

Wat is er aan de hand?

In Rusland is dinsdag een enorme legeroefening begonnen met de naam Vostok 2018 (Vostok betekent oosten in het Russisch). Voor deze zesdaagse oefening worden volgens het Russische ministerie van defensie 300.000 militairen ingezet, 3.600 voertuigen, meer dan duizend vliegtuigen en tachtig schepen.

Nou staat Rusland erom bekend dat het de omvang van zijn militaire trainingen nogal eens overdrijft. Maar zelfs al zou maar de helft meedoen dan is het nog steeds de grootste Russische oefening sinds de Koude Oorlog. Voor Zapad-1981 werden indertijd 150.000 manschappen op de been gebracht.

Het eerste deel van de oefening bestaat uit het mobiliseren en verplaatsen van mensen en materieel naar Oost-Siberië. Als zij aankomen op het gigantische trainingscomplex Tsugol zullen ze worden vergezeld door eenheden uit China en Mongolië. China stuurt 3.200 man gevechtstroepen, 1.000 voertuigen en 30 vliegtuigen en helikopters. De oefeningen blijven uit de buurt van de Koerillen, een betwiste eilandengroep die Rusland en Japan allebei claimen.

Waarom houdt Rusland deze oefening?

Na het ineenstorten van de Sovjet-Unie is Rusland een grootmacht op pantoffels. President Vladimir Poetin heeft de Russen nieuwe hoop en trots gegeven met een patriottistische agenda. Make Russia Great Again!

Rusland organiseert internationale evenementen waar Poetin staatshoofden en regeringsleiders kan ontvangen. Grote parades worden afgenomen op het Rode Plein. Russische marineschepen en bommenwerpers patrouilleren weer ver van huis. De Krim werd geannexeerd. Rusland mengde zich zelfs in een militair avontuur in Syrië, wat betekent dat het meepraat met Amerika, Europa, Turkije en Iran over de toekomst van het Midden-Oosten.

Het is natuurlijk niet toevallig dat de oefening plaats vindt op het moment dat in Vladivostok het Economisch Forum van het Oosten wordt gehouden. Daar zijn regeringsvertegenwoordigers en zakenlieden uit Azië bij elkaar om te praten over samenwerking en investeringen. Hier wil Rusland zich profileren als wereldmacht waar rekening mee moet worden gehouden.

Daar valt best iets op af te dingen. Om wereldmacht te kunnen spelen, heb je geld nodig. Dat is er in Rusland niet, althans niet bij de staat. Uiteraard zit er veel olie en gas in de bodem, maar met de huidige prijzen houdt dat niet over. Uiteindelijk is de omvang van de Russische economie ongeveer net zo groot als die van Brazilë.

Op de videofilmpjes die over Vostok 2018 worden verspreid zien we niet alleen veel mensen en materieel, wie zien ook hoe ouderwets grote delen van de Russische defensie nog zijn. Walmende schepen op stookolie, ouderwetse trucks en helikopters uit het Sovjet-era.

Waarom is China voor deze oefening uitgenodigd?

Volgens sommige analisten is daar een simpele reden voor. Als Rusland ongekende hoeveelheden troepen en materieel samentrekt langs de grens met China en Mongolië, dan zouden die landen daar nerveus over kunnen worden. Door ze mee te laten doen, kunnen ze met eigen ogen zien dat het een oefening is en geen aanstaande invasie.

Maar in het geval van China speelt er meer. Nadat de Russen in 2014 de Krim annexeerden en het westen strafsancties afkondigde, heeft Poetin zich noodgedwongen tot China gekeerd. De landen handelen meer, China importeert Russisch gas, ze trekken internationaal steeds vaker met elkaar op. Poetin en president Xi Jinping zien elkaar regelmatiger dan welke wereldleiders dan ook; 25 keer in de afgelopen vijf jaar.

Nu China in een snel escalerende handelsoorlog met de Verenigde Staten is verwikkeld, heeft Beijing ook een belang om de banden met Rusland aan te halen. China laat ermee zien dat het medestanders (en zakelijke alternatieven) heeft en een hartelijke as Xi-Poetin zet extra druk op Trump om de relatie met Beijing niet onrepareerbaar te verwoesten. Voor Rusland is een goede relatie met China een bevestiging dat het een rol op het wereldtoneel speelt.

Dus China en Rusland zijn als bondgenoten te beschouwen?

Oh nee. De landen wantrouwen elkaar tot op het bot. Rusland en China waren ooit bondgenoten, maar al in de jaren '50 werden haarscheurtjes zichtbaar in de relatie. Mao zag een andere toekomst voor China weggelegd dan Stalin. Dat leidde tot een breuk in 1961, het Rode Schisma. Met de val van het communisme en de ineenstorting van de Sovjet-Unie viel ook de ideologische overeenkomst weg.

In veel opzichten is er sprake van een rolomkering. Waar ooit China opkeek tegen de machtige, grote broer in het Noorden, is China de afgelopen decennia Rusland voorbij gestreefd - economisch en militair. Het moge duidelijk zijn dat dit in Rusland tot gekrenkte trots leidt. Maar wat de Russen werkelijk ongerust maakt is dat landen in Centraal-Azië steeds meer in Chinese invloedssfeer komen.

Daarom baart het Gordel- en Weginitiatief de Russen grote zorgen. Als China nieuwe landroutes naar het Midden-Oosten en Europa wil ontwikkelen, dan hebben ze daar Rusland helemaal niet voor nodig. Sterker nog, het zou Rusland van een van de weinige geografische voordelen die het heeft beroven en verder marginaliseren. Rusland doet er daarom alles aan om te zorgen dat te ontwikkelen transportroutes zoveel mogelijk via Russisch grondgebied lopen.

Laat je niets wijsmaken door de allerhartelijkste woorden die Xi en Poetin over elkaar spreken. Er is een gemeenschappelijk belang, maar geen van beide zal zijn rug onbeschermd naar de ander keren.