Hoe god verscheen in Zhongnanhai

Het akkoord werd zaterdag aangekondigd door het Vaticaan en het ministerie van buitenlandse zaken in Beijing. De inhoud is niet geopenbaard. Volgens de Heilige Zetel is men het eens over de benoeming van Chinese bisschoppen; een belangrijk twistpunt. Het Vaticaan spreekt dan ook van overeenstemming over pastorale, niet over politieke kwesties.

Volgens de Chinese regering hebben beide partijen alleen afgesproken in gesprek te blijven en te werken aan het verbeteren van de relaties. Het akkoord werd in Beijing getekend door de vice-ministers van buitenlandse zaken van het Vaticaan en China.

Christendom

In 1951, twee jaar na de oprichting van de Volksrepubliek, verbraken China en de Heilige Zetel de diplomatieke banden. Hoewel de Chinese grondwet godsdienstvrijheid toestaat, meende de atheïstische communistische partij dat naarmate de revolutie vorderde het geloof vanzelf uit de samenleving zou verdwijnen. Toen dat niet gebeurde probeerde zij het te onderdrukken. Pas in 1980, na Mao's dood, werd godsdienst weer toegestaan.

China kent zo'n 60 miljoen christenen, voornamelijk protestanten. Er zijn naar schatting 12 miljoen katholieken. Het Vaticaan vormt wereldwijd de leiding van de katholieke kerk, maar wordt volkenrechtelijk ook als land beschouwd met de paus als staatshoofd. Het was voor de partij onaanvaardbaar dat een buitenlandse mogendheid leiding zou geven aan zo'n grote en georganiseerde groep Chinese burgers. Daarom werd een door de overheid gecontroleerde patriottistische kerk opgericht, die zich loyaal heeft verklaard aan de partij en de regering.

Diplomatieke dooi

Het Vaticaan vertikte het om de bisschoppen van de patriottistische kerk te erkennen en excommuniceerde hen. In het nu bereikte akkoord worden de zeven bisschoppen alsnog erkend en in de kerkorganisatie terug verwelkomd. Ook zou er overeenstemming zijn over benoemingen in de toekomst. Vanuit het Vaticaan werd gesondeerd dat Beijing daarvoor voorstellen kan doen, maar dat de paus vetorecht heeft.

Hoewel de relaties jarenlang ronduit slecht waren, was er sprake van voorzichtige toenadering onder paus Franciscus en president Xi Jinping. Ze stuurden elkaar brieven en kleine geschenken. Vier jaar geleden kreeg het vliegtuig dat de paus vervoerde op weg naar Zuid-Korea voor het eerst toestemming om over Chinees grondgebied te vliegen. Onlangs gaf het museum van Vaticaanstad enkele kunstschatten in bruikleen voor een tentoonstelling in Beijing.

Schuilkerk

Onduidelijk is wat precies de gevolgen zijn voor Chinese katholieken die zich nooit bij de patriottistische kerk hebben willen aansluiten. Zij belijden hun geloof in schuilkerken. Het is maar de vraag of zij zich willen schikken in de nieuwe situatie en aansluiting zoeken bij de patriottistische kerk. Die liet zondag alvast weten dat zij het akkoord toejuichen, maar ook dat zij "voortgaan op het pad dat geschikt is voor een socialitische samenleving, onder het leiderschap van de communistische partij."

Critici van het akkoord menen dat de paus en het Vaticaan de trouwste groep gelovigen in de steek laat. Zij vrezen dat de greep van de staat en de partij op wat er in de kerken wordt gezegd groter wordt. Voormalig aartsbisschop Joseph Zen van Hong Kong, de meest vocale tegenstander van de onderhandelingen, zei dit weekend dat de paus "de kudde in de muil van de wolf legt". De druiven zijn hoe dan ook zuur voor de twee bisschoppen die het Vaticaan benoemde om geestelijke leiding te geven aan de katholieken van schuilkerken; zij worden vervangen door twee bisschoppen van de patriottistische kerk.

Anti-kerkelijke campagnes

Toch is het niet moeilijk te zien wat de paus heeft bewogen om toenadering te zoeken. Nu heeft het Vaticaan helemaal niets te zeggen over een substantiële groep gelovigen. Er zijn nu al meer katholieken in China dan in bijvoorbeeld Brazilië. Als de groei doorzet wordt China over enkele jaren het land met de grootste katholieke gemeenschap.

In de huidige situatie kan het Vaticaan ook niet zoveel betekenen voor de schuilkerken in China. Formeel zijn zij illegaal en Beijing accepteerde tot nu toe geen enkele bemoeienis. De laatste jaren zijn er legio verhalen over kerkgemeenschappen die worden gedwarsboomd, geestelijken die worden vastgezet en kerkgebouwen die worden gesloopt. Hoewel het hier waarschijnlijk niet om beleid van de centrale overheid gaat maar om overijverige lagere bestuurders, was er tot nu toe geen basis voor het Vaticaan om hierover met de communistische leiders in het regeringscentrum Zhongnanhai in gesprek te gaan.

De kwestie Taiwan

Dan is er nog een los eindje en dat zijn de diplomatieke banden met Taiwan. Formeel erkent het Vaticaan Taiwan en niet de Volksrepubliek. Vanwege het Eén China-beginsel staat Beijing niet toe dat een land met beiden formele relaties onderhoudt.

Het lijkt erop dat deze kwestie door de onderhandelaars in de ijskast is gezet. Er werden vanuit Vaticaanstad en Beijing geen nadere mededelingen over gedaan, maar in Taipei is men er vrij zeker van dat de relaties met het Vaticaan voorlopig niet ter discussie staan. De afgelopen maanden heeft China verschillende bondgenoten van Taiwan losgeweekt. Er zijn nog maar 17 landen in de wereld over die Taiwan erkennen, waaronder dus het Vaticaan.