China zet zich schrap voor debat over Xinjiang

Iedere vier jaar evalueert de Mensenrechtenraad de naleving van internationale mensenrechtenverdragen door alle 193 VN-lidstaten. Dinsdag 6 november staat China in Genève op de agenda voor een algemene periodieke beoordeling. De voorgaande keren werd China met name ondervraagd over de positie van minderheden in het algemeen en die van Tibetanen in het bijzonder.

Dit keer zal dat anders zijn. Amerika, Groot-Brittannië, Zweden, Noorwegen, Duitsland, Oostenrijk, België en Nederland hebben al schriftelijke vragen ingediend en die gaan over Xinjiang. Ze willen weten of het klopt dat de Chinese regering een miljoen Oeigoeren buitengerechtelijk heeft opgesloten in heropvoedingskampen. De Britse minister van buitenlandse zaken Jeremy Hunt zei woensdag in het parlement al dat zijn diplomaten ter plaatse onderzoek hadden verricht en dat de beschuldiging "in grote lijnen klopt".

 

Heropvoedingsprogramma

In augustus kwam in het VN-comité tegen rassendiscriminatie voor het eerst een massaal programma voor heropvoeding van moslims in Xinjiang ter sprake. Deze VN-commissie baseerde zich op een rapport van Chinese Human Right Defenders, een samenwerkingsverband van een aantal internationale mensenrechtenorganisaties.

Zij beweerden dat in China's meest westelijke provincie een miljoen Oeigoeren en andere etnische minderheden zoals Kazakhs buitengerechtelijk zijn opgesloten, zonder uitzicht op een datum dat ze worden vrijgelaten. Nog eens twee miljoen burgers zouden verplicht ideologische training volgen. Dat zou betekenen dat een tot drie op de tien Oeigoeren zo'n heropvoedingstraject ondergaat.

 

Laster

China ontkende de beschuldigingen toen in alle toonaarden. "Geheel onwaar", zei delegatieleider Hu Lianhe. "Er bestaan geen re-educatiekampen in Xinjiang." Het ministerie van buitenlandse zaken deed er nog een schepje bovenop en sprak het vermoeden uit dat anti-Chinese krachten erop uit waren China te belasteren.

Hu gaf een beetje toe. Misschien hadden de onderzoekers zich vergist en een programma om veroordeelde criminelen op het rechte pad te brengen verward met heropvoedingskampen. "Wij helpen degenen die voor kleine misdaden zijn veroordeeld met arbeidsvaardigheden in opleidings- en trainingscentra, in overeenstemming met de wet. Er bestaat echter geen willekeurige detentie en marteling", zei Hu toen.

 

Puzzelstukjes op hun plaats

Maar sindsdien stapelt het bewijs van het tegendeel zich op. Steeds meer getuigenissen lekken naar buiten van voormalige gedetineerden en hun docenten. Hoewel het werken voor buitenlandse correspondenten in de autonome regio Xinjiang niet gemakkelijk is, legden zij relevante informatie vast, zoals vele gesloten bedrijven van Oeigoeren en de zichtbare afwezigheid van volwassen mannen in het straatbeeld.

Die puzzelstukjes vielen op hun plaats door aanvullend onderzoek buiten China. Uit doorgeploegde data blijkt dat de uitgaven van de regionale overheid aan veiligheid de afgelopen jaren zijn geëxplodeerd. Waar zijn al die stoelen, tafels, bedden en studieboeken (maar ook handboeien en traangas) precies voor nodig? Bestudering van commerciële satellietbeelden gaf nog een aanwijzing: er zijn veel instellingen met hekken en wachttorens eromheen uit de grond gestampt of uitgebreid.

 

Koerswijziging

De Chinese regering ziet zelf blijkbaar ook wel in dat ze niet kan blijven volharden in het verhaal dat er niets aan de hand is. Op 16 oktober erkende gouverneur Shohrat Zakir het bestaan van 'centra voor verandering door educatie', bedoeld voor religieus extremisten. De opzet was wel hetzelfde als Hu had geschetst toen hij het over een opleiding voor kleine criminelen had. Er wordt Chinese les gegeven, onderricht in het Chinese rechtsysteem en arbeidsvaardigheden.

Allemaal in overeenstemming met de wet, benadrukte Zakir, want die was door de autoriteiten van Xinjiang zojuist aangepast. "Het doel is de omgeving en voedingsbodem voor terrorisme en religieus extremisme rigoreus uitschakelen en terreur voorkomen voordat zij plaatsheeft."

 

Voorbeeld voor het westen

Dezelfde avond zond staatsomroep CCTV een reportage uit over vakopleidingstrainingscentra. Een cameraploeg van Focus Nieuws filmde in Hotan. In de reportage waren pingpongtafels, een volleybalveld en veel tevreden 'cursisten' te zien. Geen hekken of wachttorens; ook het woord moslim viel geen enkele keer in het vijftien minuten durende inkijkje. De programmamakers introduceerde het woord yuantou zhili; bestuur aan de bron.

Global Times zocht de dag erna frontaal de aanval. China laat Oeigoeren met een taal- en kennisachterstand tenminste niet aan hun lot over. Doordat zij minder kansrijk zijn op de arbeidsmarkt, dreigen ze buiten de boot te vallen en zijn kwetsbaar voor radicalisering. Het beleid is succesvol, want er is de afgelopen jaren geen geweldsincident in Xinjiang meer geweest. Daar zou het westen nog een voorbeeld aan kunnen nemen, aldus het commentaar. China's verdedigingslinie tegen buitenlandse kritiek is daarmee duidelijk.

 

Pittige vragen

Maar vragen zijn er nog wel. Hoeveel mensen zitten er precies vast? Als dat er inderdaad een miljoen of meer zijn, dan is moeilijk voor te stellen dat die er allemaal extremistische ideeën op nahouden. Wanneer is iemand in de ogen van de autoriteiten een gevaarlijke extremist?

En hoewel het beroep op de veiligheid op zichzelf legitiem is, is de hamvraag natuurlijk: kun je mensen die nog niets fout hebben gedaan preventief opsluiten?

woensdag 31 oktober 2018