Strategie kabinet neemt opkomst China serieus

Onze relatie met de Volksrepubliek China is nog niet zo oud. Pas sinds mei 1972 onderhouden we diplomatieke betrekkingen met China. Daarvoor erkende Nederland de Republiek China op Taiwan als rechtmatige regering van heel China. In 1977 is er voor het eerst een officieel bezoek op hoog niveau als het kroonprinselijk paar China bezoekt.

Al in 1980 is er een eerste crisis in de relatie: de Duikbootaffaire. De Nederlandse regering verleent een exportvergunning aan RDM om twee onderzeeboten aan Taiwan te verkopen. De Chinese regering ziet Taiwan als opstandige provincie en is fel gekant tegen de levering van oorlogsmaterieel. De diplomatieke relaties worden tot het laagste niveau verlaagd (zaakgelastigde).

 

Weinig belangstelling

Pas in 1999 is er het eerste staatsbezoek aan China. Koningin Beatrix zou eigenlijk al in mei 1989 naar Beijing afreizen, maar dat bezoek werd op het allerlaatste moment afgeblazen vanwege de Tiananmen-opstand. Daarna volgt een periode dat ten aanzien van China internationale sancties gelden.

De economische opkomst van China gaat echter door. Dat hebben met name het bedrijfsleven en de wetenschap goed door. De Nederlandse politiek toont echter lange tijd geen enkele belangstelling voor China. Men is vooral met het eigen land bezig. Begin 21ste eeuw is er Fortuyn-revolte. Kabinetten volgen elkaar in een voor Nederland ongekend tempo op en er zijn vaak verkiezingen. In 2008 komt daar de economische crisis overheen.

 

Handelsdiplomatie

Dat verandert in 2013 als het kabinet Rutte-II de China-notitie Investeren in Waarden en Zaken van minister Timmermans naar de kamer stuurt. Het beleidsstuk begint keurig met een mensenrechtenhoofdstuk. Maar in feite gaat het vooral over de economische potentie van China.

Nederland zet vol in op handelsdiplomatie en ontwikkelt een ‘Strategisch bezoekenprogramma’. Premier Rutte vliegt naar China in november 2013; het eerste bezoek van een Nederlandse regeringsleider in tien jaar. En president Xi komt in maart 2014, het eerste bezoek van een Chinese president aan Nederland.

 

Hoogtepunt in de relatie

Rutte en vele bewindslieden bezoeken in die periode China en er zijn ook tegenbezoeken op hoog niveau. In oktober 2015 brengen koning Willem-Alexander en zijn vrouw  in oktober 2015 bezoek aan China en worden bij Xi en zijn echtgenote thuis ontvangen voor het diner. Dit staatsbezoek vormt het hoogtepunt in de Nederlands-Chinese relaties. De band is nog nooit zo goed geweest.

Nederland besluit in dat jaar te participeren in de Asian Infrastructure Investment Bank. De AIIB moet grote infrastructurele werken financieren in met name Azië. Nederland doet actief mee en ondersteunt dit prestigeproject van China.

 

China-alarmisten

Maar dan is er verandering op komst. Het denken over China begint te kantelen. In plaats van louter kansen zien we steeds meer bedreigingen. China-alarmisten beginnen het debat te domineren. Zij vinden gehoor in de politiek. Er wordt zoveel rook gemaakt dat sommigen vuur menen te zien. GroenLinks komt met een eigen China-paper met als welluidende titel ‘Niet langer naïef’. Ook de VVD komt met een eigen China-notitie waarin staat dat Nederland ferm moet optreden tegen China. En CDA-leider Buma wil zelfs een wet tegen Chinese investeringen in Nederlandse landbouwgrond. Een oplossing voor een niet bestaand probleem.

De Chinafobie kanaliseert zich bij Huawei; het paradepaardje van de Chinese high tech industrie. Internationaal zeer succesvol en een voorbode van het uitvliegen van China’s nationale kampioenen op de wereldmarkt. Maar aanhoudende geruchten drukken het bedrijf in het defensief. Bewijs dat het bedrijf bij spionage is betrokken is echter nog nooit geleverd.

 

Confrontatiepolitiek

Die omslag in het denken is voor een belangrijk deel te wijten aan de haviken die president Trump in het Witte Huis omringen. Al onder president Obama formuleerde de Amerikaanse regering in 2012 zijn Pivot to Asia. Maar Obama verzandde in het Midden-Oosten dat al zijn aandacht opeiste.

Trump heeft het beleid weer afgestoft. Volgens de huidige regering zijn de drie grootste bedreigingen van de VS op dit moment: China, China en China. Washington koos vervolgens voor een confrontatiepolitiek, bedoeld om China internationaal te isoleren. Ook de handelsoorlog past in dat beeld. Het gaat allang niet meer om handel alleen, het gaat erom wie het in de wereld voor het zeggen heeft.

 

Schok

Ook in Europa zie je het denken veranderen. De verkoop van de haven van Piraeus zorgde voor een schok. De EU dwong Griekse regering staatsbezittingen te verkopen om schulden te kunnen aflossen. Geen Europees bedrijf was in die haven geïnteresseerd. En toen de Chinezen hem kochten was het huis te klein. Als een haven wordt verkocht betekent dat natuurlijk niet dat die naar China wordt verplaatst. Hij ligt nog steeds waar hij altijd al lag en eigenlijk gaat het heel goed. De Chinese eigenaar Cosco brengt zijn eigen business mee in de vorm van containers.

Duitsland is als belangrijkste industrieland Europa altijd een voorvechter voor vrije handel geweest. Maar toen Kuka werd verkocht aan een Chinees bedrijf, kantelde de opinie. De robotmaker wordt beschouwd als parel van de Duitse maakindustrie. Dat zo’n innovatief bedrijf in Chinese handen kwam veroorzaakte een shock.

 

Europa stelt eisen

Dat leidde tot een roep om beleid. In april 2019 komt de EU-China: a Strategic Outlook uit. Met als belangrijkste punt dat China voor het eerst als strategische rivaal wordt aangeduid. Brussel hecht aan een open economie, maar er moet meer aandacht komen voor veiligheid en strategische concurrentiekracht.

Er wordt voor het eerst eisen gesteld aan China tijdens de Europees-Chinese top. In het tien punten actieplan staat onder meer dat China eerder afspraken moet nakomen en dat er vaart wordt gemaakt met een ander slepend dossier: een Chinees-Europees investeringsverdrag moet in 2020 worden getekend.

 

China-strategie

Ook in Nederland groeit de roep om een visie op de Chinese opkomst. Deze week is die langverwachte Nederlandse Chinastrategie ‘een nieuwe balans’ naar de kamer gestuurd. Het is een omvangrijk stuk geworden van meer dan 100 pagina’s waaraan bijna een jaar door tien ministeries is gewerkt. De kern is dat het kabinet zegt dat de we opkomst China moeten accepteren en moeten leren ermee om te gaan. We hoeven echter niet bang te zijn voor China, zegt minister Blok.

Bekende problemen zoals oneerlijke concurrentie en China’s groeiende invloed in de wereldorde worden in de nota allemaal opgesomd. Maar ook de nuchtere conclusie dat Nederland daar weinig aan kan veranderen. Als we China willen bewegen iets aan die problemen te doen, dan moeten wij dat samen met EU zien te bewerkstelligen. De EU is immers de belangrijkste handelspartner van China en is beter in staat om op voet van gelijkheid met China te onderhandelen.

 

Kennis

Is er dan niets dat Nederland zelf kan doen? Jawel, de samenleving bewuster maken van het risico op kennislekkage. Er komt een Taskforce die verschillende afdelingen binnen zich de overheid met China bezighouden moet ‘oplijnen’. Het kabinet constateert –en dat onderschrijf ik volledig- een groot gebrek aan kennis in de eigen organisatie en in de samenleving over China. Er wordt een kennisnetwerk aangekondigd die informatie over China moet verzamelen en verspreiden.

De belangrijkste uitgangspunten die uit de strategie zijn te destilleren zijn:

- zoek common ground: waar kunnen we samen optrekken? Er zijn meer belangen die we met China delen, dan die ons scheiden.

- Choose your battles: niet overal ruzie over maken. Beperk je tot echt belangrijke punten. Dat betekent ook China gewoon zijn zin geven op minder belangrijke punten.

- Samen sta je sterker: trek als EU samen op. Maar ook gelegenheidscoalities zijn denkbaar, in Europa, maar ook met andere landen.

Wat we sowieso niet moeten doen, is meegaan in de koude-oorlogretoriek van de VS. Nederland en Europa moeten zich niet laten verleiden partij te kiezen. Het is in ons belang zaken te blijven doen met zowel China als de VS.

donderdag 16 mei 2019