Q&A: Jeanne Boden over Chinese propaganda

Je schrijft dat Chinezen gewend zijn te leven met indoctrinatie en propaganda. Dat betekent dat ze het ook herkennen. Is het middel dan nog steeds effectief?

"Er is geen enkele Chinees die zich niet bewust is van de propaganda en van de relativiteit ervan. Er worden voortdurend grapjes over gemaakt. Allerlei strategieën worden gebruikt om het centrale discours te omzeilen en om kritiek te uiten op het systeem. Tegelijkertijd zorgt datzelfde propagandasysteem ervoor dat Chinezen zich vaak sterk identificeren met hun ‘moederland’, met hun ‘eeuwenoude Chinese cultuur’, en wordt hen op school aangeleerd dat China 55 minderheidsgroepen heeft en 1 meerderheidsgroep - de Han - wat niet meer dan een politieke constellatie is. Han-Chinezen vinden het vanzelfsprekend dat zij het model zijn dat gevolgd dient te worden, ook door de minderheden in eigen land. Dit zijn voorbeelden van indoctrinatie waarbij weinigen vragen stellen."

"Wat mij interesseert is niet zozeer de oppervlakkige zichtbare propaganda maar eerder de mate waarin de politiek erin slaagt om binnen te dringen in het persoonlijke denken van individuen, hoe het nationalisme wordt gevoed, hoe gemakkelijk het lijkt te zijn voor de overheid op korte termijn grote groepen van mensen te overtuigen om bepaalde zaken te geloven of acties te ondernemen. Bovendien zorgt de cohesiekracht in Chinese groepsdynamieken er vaak voor dat ook Chinezen die anders denken de massa volgen omdat ze hun echte mening niet durven te uiten. Het is die onbewuste impact van propaganda en de macht die daarmee gepaard gaat die ik heb onderzocht."

 

De taalbarrière maakt westerlingen onzeker over de ware aard van China's ambities en kijk op het buitenland. Wat kunnen we daarover uit binnenlandse propaganda leren?

"In het Engels wordt propaganda geproduceerd die enkel bedoeld is om westerlingen aan te spreken. Niet alleen de taal speelt daarbij een rol, maar ook de inhoud. In mijn boek beschrijf ik een filmpje dat het 13de Vijfjarenplan moet uitleggen aan westerlingen. Dat zit uiterst subtiel en strategisch in elkaar."

"Het is niet alleen de taalbarrière die westerlingen onzeker maakt in de interactie met China, maar ook de gewoonte van Chinezen om niet open te communiceren. In bedrijven die door China worden overgenomen, veranderen communicatiestromen soms van de ene dag op de andere. Plots wordt er niet meer gecommuniceerd over bepaalde zaken, of merken westerlingen dat Chinezen onderling over informatie beschikken die zij niet hebben. Dat zorgt voor veel wantrouwen die het vertrouwen dat zo noodzakelijk is bij overnames moeilijk maakt."

"De taalbarrière zelf is voor China een tweesnijdend zwaard. Het feit dat relatief weinig niet-Chinezen de Chinese taal beheersen, geeft China enorm veel macht. Concepten als politieke slogans uit het Westen worden vertaald in het Chinees op een manier dat ze politieke betekenis krijgen binnen China. Benamingen van overeenkomsten die westerlingen soms algemeen willen houden worden in het Chinees vertaald als memorandum of understanding waardoor het in de Chinese context legale macht krijgt."

"Anderzijds zorgt het voor een grote kloof die het moeilijk maakt voor vele Chinezen om echt te connecteren met de wereld buiten China. Ook hier zie ik echter de Chinese groepsdynamiek mede als oorzaak voor de barrière."

 

Je schetst een vrij somber beeld waarbij de naïeve buitenlander danst voor China en veronderstelt een propaganda-masterplan om de wereld pro-China te maken. Er wordt wel veel geld tegenaan gesmeten, maar het is in de praktijk nogal houtje-touwtje en echt effectief is het vooralsnog niet. Hoe verklaar je dat?

"China spendeert onbeschrijflijk veel geld om het beeld van China in de wereld positiever te maken. Ik zou het geen masterplan willen noemen. Ik heb mijn boek geschreven vanuit het gezichtspunt van zij die de propaganda maken en wie erdoor moet worden aangesproken. Ook al beschrijf ik in mijn boek hoe westerlingen meewerken aan de propagandamachine zonder dat te beseffen, ik ben ervan overtuigd dat de Chinese propaganda niet of slechts erg beperkt werkt in het Westen om verschillende redenen."

"China wil bijvoorbeeld de wereld verleiden met mooie verhalen, maar mensen hier lezen gelijktijdig hoe China omgaat met Oeigoeren en Kazakken en Tibetanen, hoe rampen als ontploffingen van fabrieken of de opstand van het Tiananmenplein worden onderdrukt of dood gezwegen. China voert positieve communicatie over win-win en wereldvrede, maar werkt iedereen tegen die niet meedoet. In mijn boek toon ik ook aan hoe China zelf de positieve communicatie naar buiten toe ondermijnt door in eigen land antiwesterse propaganda te voeren."

"Tegelijk vind ik dat vooral bedrijven soms blind zijn voor de grote beloftes waarmee China hen om de oren slaat, en veel te gemakkelijk en te naïef mee stappen in een verhaal wat ze niet kritisch genoeg onder ogen nemen. Het lijkt voor westerlingen moeilijk om op een rationele manier met China om te gaan. Er zijn de lovers die soms blindelings alles geloven, en er zijn de haters die niets goed vinden. Ik ben soms verbaasd over hoe weinig moeite de westerse kant doet om te weten met wie ze echt te maken hebben. Vaak kennen ze niet eens de echte namen van de mensen waar ze mee samenwerken, of kennen ze alleen de Engelstalige naam van een bedrijf of organisatie, terwijl van de Chinese versie veel af te leiden is."

 

Chinese bedrijven, studenten en expats zwermen over de wereld en eenmaal daar zwaaien ze letterlijk en figuurlijk steeds nadrukkelijker met de Chinese vlag. In het boek suggereer je dat het onderdeel van een welbewuste strategie is om de wereld het verhaal van China te vertellen. Maar draai je hier niet oorzaak en gevolg om?

"Ik zie verschillende categorieën van Chinezen die over de wereld zwermen. Ik werk vaak met Chinese PhD studenten in het Westen en hoor van hen dat ze het Chinese systeem pas echt zien als ze buiten China zijn. Dat geldt uiteraard voor iedereen. Je moet buiten je eigen kleine context stappen om in de spiegel te kunnen kijken. In de samenwerking met Chinezen merk ik dat sommige erg nationalistisch zijn, en anderen heel open-minded."

"Chinese bedrijven zijn weer een ander verhaal. Zij komen met overheidssteun, soms met massaal veel geld, maar velen hebben bitter weinig zicht op de complexiteit van het rechtssysteem in het Westen of op bedrijfsculturen in het algemeen. Er zijn verder de individuele Chinezen die geld hebben, die huizen en eigendom kopen in het Westen om een leven buiten China te garanderen voor als het zou mislopen in eigen land. En zo zijn er nog wel een aantal categorieën op te noemen van Chinezen die allemaal met hun eigen motivatie de wereld in trekken."

"De Chinese overheid probeert naar buiten toe een bepaald imago op te hangen van eenheid en nationalisme, maar daaronder zitten duizenden werelden van verschillende groepen met allemaal hun eigen belangen en visies. En toch sta ik soms versteld hoe snel Chinezen bereid zijn om met de Chinese vlag te zwaaien als ze daartoe worden opgeroepen."

 

We mogen er wel vanuit gaan dat het leven van de propagandaheld Lei Feng grotendeels gefabriceerd is (als hij al echt bestaan heeft). Hoe verklaar jij dat hij zo roemloos aan zijn einde is gekomen?

"Lei Feng is een van de talloze grote helden in de Chinese geschiedenis die als voorbeeld worden gesteld voor de Chinese bevolking. Ik leg in mijn boek uit hoe China werkt met rolmodellen, zowel positieve (wie verheerlijkt moet worden) als negatieve (wie gestraft moet worden). Het zijn verhaaltjes die dienen om de bevolking in goede banen te leiden en het is een manier voor China om beleid te voeren. Dat Lei Feng gestorven is voor de revolutie moet bijdragen tot de idee van totale overgave aan het goede doel dat de overheid stelt. Maar een eenduidige verklaring waarom hij stierf toen hij een omvallende lantaarnpaal op zijn kop kreeg, heb ik ook niet."

 

Chinese propaganda Seducing the World, Jeanne Boden, Punct, Brussel, 2019, ISBN 9789082336443, 29,99 euro.

De Nederlandse vertaling met als titel Chinese Propaganda Verblindt de Wereld verschijnt najaar 2019.

maandag 10 juni 2019