Opinie: de nieuwe wereldorde aangekondigd per post

Afgelopen maand plofte een bijzondere brief op de mat van het VN-kantoor in Genève. De ambassadeurs van 37 lidstaten richten zich tot de voorzitter van de Mensenrechtenraad en de Hoge Commissaris voor Mensenrechten over China’s beleid in Xinjiang. Ze schrijven:

‘Gezien de ernstige uitdaging van terrorisme en extremisme, heeft China een serie antiterreur- en deradicaliseringsmaatregelen genomen in Xinjiang, inclusief het opzetten van opleidings- en trainingscentra.’ Dit beleid is effectief gebleken. Want na langdurige onrust is China’s meest westelijke provincie al drie jaar van terreur gevrijwaard. Daardoor kunnen alle bewoners van de autonome regio gelukkig en veilig leven. De fundamentele burgerrechten van de inwoners zijn daarmee gediend, aldus de brief.

 

Heropvoedingskampen

Het schrijven is een reactie op een brief van een paar dagen eerder. Toen waren 22 VN-ambassadeurs van westerse landen, onder wie de Nederlandse, in de pen geklommen. Zij stelden bij de VN-Mensenrechtenraad de situatie in Xinjiang juist ter discussie.

Niet alleen oefenen Chinese veiligheidsdiensten vergaande controle uit op inwoners en bezoekers van de regio. Ook worden er waarschijnlijk honderdduizenden burgers van een moslimminderheid, de Oeigoeren, opgesloten in wat westerse landen heropvoedingskampen noemen; China spreekt liever van centra voor opleiding en training.

 

Lacherige reactie

De westerse reactie op de brief van de 37 ambassadeurs was lacherig. Moesten landen als Rusland, Noord-Korea en Saudi-Arabië ons de les lezen over mensenrechten? Dit was ongeloofwaardige Chinese propaganda, een mislukte poging de internationale publieke opinie te beïnvloeden.

Analisten hebben geprobeerd chocola te maken van de bonte coalitie van landen die de brief hebben ondertekend. Antiwesters, zei de een. Die zitten er inderdaad tussen, zoals Cuba, Venezuela of Bolivia. Maar er zijn evengoed Amerikaanse bondgenoten bij, zoals Qatar, Pakistan en de Filipijnen. Economisch afhankelijk van China, zei de ander. Dat zal zeker meespelen, maar een aantal Chinese buurlanden ontbreekt juist weer.

Alle ondertekenaars hebben zelf een bedenkelijke reputatie op mensenrechtengebied – dat komt meer in de buurt. Zonder uitzondering bungelen ze onderaan de lijstjes van landen die het niet zo nauw nemen met democratische principes en burgerrechten.

Eigenlijk staat de brief voor nog iets groters. De ondertekenaars delen een afkeer van hoe het Westen andere landen zijn spelregels probeert op te leggen. Op mensenrechtengebied – dat was de aanleiding. Maar op allerlei gebieden keuren deze landen af hoe het Westen de wereldorde bepaalt. De brief legt daarmee een ideologische tweedeling in de wereld bloot.

 

Aantrekkingskracht westers model neemt af

Die afkeer is op zichzelf niet nieuw. Maar het kon ons nooit veel schelen. Het Westen was zo dominant in de wereld, dat wij onze regels konden afdwingen en weer wijzigen als ons dat beter uitkwam. Wie niet op onze voorwaarden wilde spelen, mocht niet meedoen en was veroordeeld tot een plekje aan de zijlijn.

Die onaantastbare positie begint te wankelen. De economische crisis heeft veel glans weggenomen van ons economisch succesmodel. Populistische politieke stromingen – met als meest zichtbare exponent president Trump als leider van de vrije wereld – hollen de morele superioriteit van het Westen uit. De Brexit is een signaal aan de wereld dat er ook landen zijn die niet bij het grootste handelsblok ter wereld willen horen.

Belangrijker nog: er is een alternatief rolmodel op het wereldtoneel voorhanden: China. Een land dat het zonder democratie en politieke rechten heel aardig rooit. China is in veel opzichten een succesverhaal waar andere landen graag een voorbeeld aan nemen. Economisch allereerst. Maar ook op het gebied van maatschappelijke ontwikkeling; voor veel Chinezen is de vrijheid om eigen levenskeuzes te maken de afgelopen veertig jaar aanmerkelijk groter geworden.

Voor het eerst is er een nieuwe coalitie van landen die de wereldvisie van het Westen publiekelijk afwijst ten gunste van die van China. In die zin is de brief helemaal niet iets om je vrolijk over te maken. Later zullen we hem ons herinneren als een keerpunt in de internationale rechtsorde.

 

Passend antwoord

Het vraagt om een passende strategie van het Westen. We moeten leren omgaan met landen die liever naar Peking dan Washington of Brussel luisteren.

Ik ben blij dat ik in het welvarende, vreedzame en vrije Nederland woon. Ik wens iedereen in de wereld dezelfde omstandigheden toe. Maar we kunnen dat niet afdwingen. Wat we wel kunnen doen, is pal staan voor de manier waarop we hier met onze eigen normen en waarden omgaan. En China wijzen op de voordelen van de bestaande wereldorde.

Dat betekent ook dat we geen loopje met het recht moeten nemen als ons dat beter uitkomt; dat soort hypocrisie wordt (terecht) tegen ons gebruikt. We moeten bereid zijn het internationale rechtssysteem aan te passen aan de huidige machtsverhoudingen. Voorbeeld: in Nederland hopen we dat Jeroen Dijsselbloem de nieuwe topman van het IMF wordt, omdat sinds de oprichting altijd een Europeaan aan het hoofd staat en een Amerikaan de baas van de Wereldbank is. Misschien moeten we accepteren dat een keer een bankier uit India of China IMF-topman wordt.

 

Nieuwe Koude Oorlog

We moeten ons proberen te verhouden met alle partijen, ook als ze er een andere ideologie op nahouden. Dat betekent een multipolaire wereld accepteren, zonder onze eigen normen en waarden op te geven. Maar ook begrip tonen voor landen die gerechtvaardigde belangen nastreven die de onze niet zijn.

De Europese Unie is er niet bij gebaat partij te kiezen en anderen uit te sluiten. Hoeveel welvaart en vooruitgang is er niet in de wereld gecreëerd sinds de val van de Sovjet-Unie? Alleen al om die reden hoeft niemand te verlangen naar een nieuwe Koude Oorlog.

vrijdag 2 augustus 2019