Op naar het Jaar van de Rat

Waarom vieren Chinezen een eigen nieuwjaar?

China kent een eigen kalender gebaseerd op de maancyclus. Volgens die kalender begint het nieuwe jaar op de tweede nieuwe maan na de zonnewende; dit jaar op zaterdag 25 januari.

De Chinese kalender speelt in het dagelijks leven een steeds kleinere rol. Het is niet handig om twee systemen naast elkaar te hanteren en China heeft in 1912 de internationale (Gregoriaanse) kalender overgenomen.

Eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de Chinese kalender ook niet altijd even praktisch is; een jaar kent twaalf maanden van 29,5 dagen (=een maancyclus). Daarom heb je eens per drie jaar een hele schrikkelmaand nodig om niet uit de pas te gaan lopen met de seizoenen die op de zonkalender zijn gebaseerd.

Hoewel de Chinese kalender in het dagelijks gebruik geen praktische functie meer heeft, speelt die nog wel een belangrijke rol bij het vaststellen van de data van traditionele Chinese feestdagen en bij de astrologie.

 

Hoe belangrijk is Chinees Nieuwjaar?

Het is het belangrijkste feest voor Chinezen. Het wordt ook wel het Lentefestival genoemd, omdat rond deze tijd de natuur begint te ontwaken. Chinezen beschouwen het nieuwe jaar in meerdere opzichten als een nieuwe start: het huis wordt voor de jaarwisseling opgeruimd, je koopt nieuwe kleren en schulden worden afbetaald.

Het is een echt familiefeest en dat betekent in een land als China dat honderden miljoenen mensen op reis gaan om hun familie te zien. Veel migrantarbeiders zien hun ouders, hun vrouw en hun kinderen alleen in deze periode. Dat betekent dat het wekenlang een chaos is op vliegvelden, trein- en busstations en op de weg. Soms spreekt men wel spottend van de Grote Trek, maar die twee miljoen gnoes, zebra's en gazelles die ieder jaar door de Serengeti trekken vallen in het niet bij de mensenmassa die tijdens deze feestperiode door China trekt.

Chinees Nieuwjaar is één van de twee periodes dat iedereen verplicht een week lang vrij is, de zogeheten Gouden Week. In de praktijk zijn veel mensen veel langer vrij dan die zeven dagen, al was het maar omdat het onmogelijk is om alle reizigers ondanks de inzet van extra treinen, vliegtuigen en alles wat rijdt in zo'n korte periode te vervoeren.

De feestperiode eindigt officieel op de vijftiende dag van het nieuwe jaar met het Lantaarnfestival. Daarna gaan scholieren en studenten weer aan de slag.

 

Hoe viert een Chinees oud en nieuw?

Bij voorkeur met zijn familie. Er wordt gegeten, traditioneel dumplings (jiaozi) en ook vaak vis; het een staat voor een lang leven en de ander symboliseert overvloed.

Er worden cadeautjes uitgewisseld, soms rode envelopjes met een geldbedrag. Op oudjaaravond staat in veel Chinese huiskamers het CCTVNieuwjaargala aan. Dit is het bestbekeken tv-programma ter wereld met meer dan 700 miljoen kijkers. Niet dat de Chinezen er erg enthousiast over zijn; er is ieder jaar veel kritiek op het programma en op sociale media wordt de draak gestoken over het oubollige karakter van de show.

En natuurlijk wordt er om middernacht vuurwerk afgestoken om kwade geesten te verdrijven. Net zoals vorig jaar proberen veel steden het afsteken van vuurwerk te beperken, maar daar laat de gemiddelde Chinees zich weinig gelegen aan liggen.

Omdat het een van de weinige periodes is dat Chinezen een paar dagen achter elkaar vrij zijn, grijpen veel mensen de gelegenheid aan toeristische uitstapjes te maken. Het is nu dus erg druk bij toeristische trekpleisters.

Ook in Nederland wordt het Chinees Nieuwjaar de laatste jaren steeds uitbundiger gevierd. In steden met een grote Chinese gemeenschap zoals Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zijn activiteiten georganiseerd. Maar ook elders in het land nemen lokale Chinese restaurants wel initiatief voor een leeuwendans, vuurwerk en een traditioneel nieuwjaarsmenu.

 

Heeft de uitbraak van het Wuhan-coronavirus nog gevolgen voor de viering van Chinees Nieuwjaar?

In China is men extra op zijn hoede, juist omdat in deze periode zoveel mensen naar en van hun geboorteplaats reizen. Omdat het virus overdraagbaar is van mens tot mens, zou zo'n periode dat honderden miljoenen mensen dicht op elkaar in vliegtuigen, treinen en bussen zitten eenvoudig een nationale epidemie kunnen veroorzaken.

Je ziet dan ook dat de overheid maatregelen neemt om de reislust af te remmen. Reizen naar of vanuit Wuhan wordt ronduit ontraden. Wie al een kaartje heeft om van of naar Wuhan te reizen krijgt zijn geld terug als hij daar bij nader inzien toch maar van afziet. Voor allerlei overheidsfunctionarissen in de provincie Hubei zijn de verloven ingetrokken; ook een manier om mensen thuis te houden.

Maar de effecten van die maatregelen zijn marginaal. De gemiddelde Chinees laat zich niet zo makkelijk weerhouden om het nieuwjaar met zijn familie te vieren. Mondkapje op en gaan!

 

Hoe zit het met de Chinese astrologie?

Anders dan de westerse horoscoop met zijn twaalf sterrenbeelden in een jaar, kent China zijn eigen astrologie op basis van een dierenriem van twaalf tekens. Ieder maanjaar heeft zijn eigen teken en na twaalf jaar begint die cyclus weer opnieuw.

We komen uit het Jaar van het Varken, het laatste van de twaalf tekens. Er begint zaterdag dus een heel nieuwe cyclus. Varken wordt door veel Chinezen als goed teken beschouwd. Maar toch was het een turbulent jaar, met nota bene een uitbraak van de Afrikaanse varkensgriep die een groot deel van de Chinese veestapel elimineerde. Oh, oh, denken veel Chinezen, als er in het Rat-jaar dan maar geen uitbraak van de pest komt.

In het westen heeft de rat een slecht imago. Zo niet in China. Ieder teken heeft zijn plus- en minpunten en dat geldt ook voor de rat. Wat Chinezen waarderen aan de rat is zijn overlevingskunst. Een echte rat is vindingrijk, slim, efficiënt, een vlijer en pragmatisch, maar ook slinks, berekenend, een tikje laf en op eigenbelang uit. Dit geldt dus niet alleen voor de kinderen die komend jaar worden geboren, maar ook voor iedereen met als geboortejaar 2008, 1996, 1984, 1972, 1960 etc, waarbij het Chinese jaar dus niet precies gelijk loopt aan het kalenderjaar.

Om het nog ingewikkelder te maken kent de Chinese astrologie naast de twaalf tekens ook nog vijf elementen. Voor komend jaar is dat metaal. De metalen rat dus, waarbij metaal staat voor de kleur wit, de planeet Venus, energie en oogst. Xinnian Kuaile!

dinsdag 21 januari 2020