Vijf vragen over omstreden veiligheidswet Hong Kong

Wat staat er eigenlijk in die veiligheidswet?

In Beijing is momenteel het Nationaal Volkscongres bijeen en daar worden honderden wetsvoorstellen, beleidsplannen en benoemingen behandeld. Een daarvan is een voorstel om een veiligheidswet voor Hong Kong te schrijven, die staatsondermijning, separatisme, terrorisme en buitenlandse (politieke) inmenging strafbaar stelt. Ook staat er in het voorstel dat het mogelijk wordt dat Chinese veiligheidsdiensten in Hong Kong kunnen werken.

Er wordt donderdag in het Volkscongres over het voorstel gestemd. Ga er maar vanuit dat die wordt aangenomen; het Volkscongres keurt vrijwel nooit voorstellen van het kabinet af.

Waarom leidt de wet tot onrust in Hong Kong?

Het is voor het eerst dat China open kaart speelt met wat het met Hong Kong van plan is. Tot nu toe hield de centrale overheid in Beijing zich formeel afzijdig van het wetgevingsproces (al gaf het eerder een ruling hoe een bepaalde wet zou moeten worden geïnterpreteerd). Ook de aanpak van de ongeregeldheden liet men over aan het lokale stadsbestuur.

In 2003 probeerde Hong Kong al eens zo'n veiligheidswet in te voeren, maar na massaal protest zette het stadsbestuur het voorstel in de ijskast. Nu dicteert China een wet die aan Hong Kong wordt opgelegd en passeert het daarmee de lokale wetgevende macht, het stadsparlement LegCo. China laat daarmee zien dat het vastbesloten is een einde te maken aan een onrustige periode in Hong Kong en dat niet aan de lokale politiek wil overlaten.

Veel stadsbewoners zien hierin hun vermoeden bevestigd dat de autonomie van hun stad steeds verder wordt uitgehold en dat de centrale regering in Beijing het in hun stad voor het zeggen heeft. Zij zijn bang dat de wet de mogelijkheden om de oppositie aan te pakken oprekt, dat gedragingen als demonstreren onder de wet worden geschaard en dat veel zwaardere straffen worden opgelegd. Zij zeggen dat als het Beijing alleen om de veiligheid te doen is, er al bestaande wetten zijn die geweld en terreur verbieden en zo'n nieuwe wet overbodig is.

Sommige mensen vrezen dat Chinese veiligheidsdiensten activisten aanhouden en naar China brengt, waar ze minder waarborgen op een goede behandeling en een eerlijk proces hebben. Advocaten, verenigd in de HKBA, wijzen erop dat de wet (opzettelijk) vaag is gehouden, zodat onduidelijk is wat precies strafbaar is en de reikwijdte van de wet kan worden opgerekt.

Is dit het einde van 'Eén land-Twee systemen'?

Toen het bestuur van Hong Kong in 1997 van het Verenigd Koninkrijk aan China werd overgedragen, is afgesproken dat de stad tenminste tot 2047 zijn eigen rechtssysteem zou behouden, zoals vastgelegd in de Basic Law. Vandaar de term 'Eén land-Twee systemen'. Alleen op het gebied van buitenlandse politiek en defensie zou de centrale overheid in Beijing iets over Hong Kong te zeggen hebben.

In die zin is het opleggen van een wet die de interne veiligheid van Hong Kong betreft een fikse inbreuk op dat beginsel. China ontkent dat. Zij stellen dat de Basic Law de mogelijkheid biedt om in een Annex zo'n soort wet op te nemen. Maar los daarvan; China kan natuurlijk ook de wet aan de LegCo voorleggen. Er is nu waarschijnlijk wel een meerderheid voor te vinden en dan is de wet conform de afspraken met de Britten tot stand gekomen. De partij is doorgaans nogal legalistisch aangelegd, dus het ligt voor de hand dat deze route wordt gekozen.

Of het nou een inbreuk is op 'Eén land-Twee systemen' of niet, het is natuurlijk niet een plotseling einde van het beginsel. Hong Kong behoudt voorlopig een eigen rechtsstelsel dat behoorlijk afwijkt van het Chinese vasteland.

Waarom komt China nu met die wet op de proppen?

Allereerst omdat het geduld met de voortdurende onrust in Hong Kong op is. Dat zal voor niemand een verrassing zijn. Daarnaast zijn er in september LegCo-verkiezingen. Waarschijnlijk gaat het pro-democratiekamp daar een flinke verkiezingswinst boeken. Dan wordt het aannemen van zo'n veiligheidswet -als die tenminste aan de Legco wordt voorgelegd- een stuk moeilijker.

China houdt er rekening mee dat de wet in het buitenland tot verontwaardiging zal leiden. Ook daarvoor is het een tactisch moment. De wereld is in de ban van de Corona-crisis en veel landen zijn voor de levering van medische beschermingsmiddelen en apparatuur afhankelijk van China. Dat betekent dat veel landen het waarschijnlijk bij woorden zullen laten.

Het Verenigd Koninkrijk heeft zeker recht van spreken; zij hebben immers met de Chinese overheid een verdrag gesloten waarin het 'Eén land-Twee systemen'-beginsel is vastgelegd. Maar ja, door de Brexit is de onderhandelingspositie van de Britten er niet beter op geworden. Het land moet straks met China een handelsverdrag sluiten en dan kan het beter nu niet op lange tenen gaan staan.

Eigenlijk is er maar één land van wie de Chinezen echt wat te vrezen hebben en dat zijn de VS. Het Witte Huis verklaarde dat moeilijk voor te stellen is dat Hong Kong zijn status als financieel centrum behoudt als de Chinezen het overnemen en President Trump liet woensdag weten dat hij met "heel interessante" reactie zal komen als het wetsvoorstel wordt aangenomen. Ook een commissie van het congres heeft aangegeven dat het sancties voorbereidt.

De Chinezen lijken dat te hebben ingecalculeerd. En laten we wel zijn, de huidige relatie tussen de VS en China is zo slecht, dat dit er ook nog wel bij kan. De VS proberen China te raken waar dat mogelijk is en daar hebben ze Hong Kong als aanleiding niet voor nodig.

Zal de veiligheidswet de positie van Hong Kong als zakencentrum aantasten?

Toen Hong Kong in 1997 door de Britten werd overgedragen, was het goed voor 15 procent van het bruto nationaal product van China. In 2018 was dat nog maar 3 procent. De positie van Hong Kong als productiebasis of doorvoerhaven van Chinese producten is onmiskenbaar afgenomen. Het is immers veel eenvoudiger geworden om rechtstreeks in China producten te kopen of af te zetten.

Maar het cijfer zegt niet alles. Het belang van Hong Kong als financieel centrum is alleen maar gegroeid. Een groot deel van alle geldstromen van en naar China loopt via Hong Kong. En daar is een goede reden voor: Hong Kong heeft een sterk ontwikkeld en onafhankelijk rechtssysteem. En dat telt in de wereld waar de miljarden over de aardbol schieten.

In de financiële sector leidt de veiligheidswet momenteel tot onzekerheid. Maar dat doen voortdurende protesten die steeds gewelddadiger worden ook. Alles zal er om draaien hoe de nieuwe wet uiteindelijk wordt toegepast. Raakt die alleen gewelddadige activisten en zorgen de autoriteiten ervoor dat bedrijven, hun employées en goedbetaalde expats er niets van merken, dan is er weinig aan de hand.

China lijkt zich bewust dat het kind niet met het badwater moet worden weggegooid. Niet voor niets liet men weten dat slechts een kleine groep raddraaiers zich zorgen hoeft te maken. En Hong Kong's stadsbestuurder Carrie Lam benadrukte dinsdag dat de vrijheid van meningsuiting, demonstratie en een vrij verkeer van informatie ongemoeid worden gelaten.

Bovendien, wat is het alternatief voor Hong Kong als financiële hub van Azië? Shanghai en Shenzhen staan al jaren te trappelen om die positie over te nemen, maar dit is voor de haute finance onbespreekbaar. Singapore zou kunnen, maar of de burgerlijke vrijheden daar nou groter zijn dan in Hong Kong? Wat dat laatste betreft zou alleen Taipei een optie zijn, maar dat is weer niet handig als het om zakendoen met China gaat. Met andere woorden, zolang China verstandig genoeg is de zakenwereld buiten schot te houden verwacht ik geen grote consequenties. Hooguit een braindrain van hoogopgeleide jongeren die de mogelijkheid hebben bv in Taiwan werk te vinden.