Canada voelt niets voor gevangenenruil met China

Trudeau zei donderdag tegen verslaggevers dat het "totaal onacceptabel" is dat Beijing zijn zin doordrijft door buitenlandse burgers vast te zetten en dat toegeven een gevaarlijk precedent zou scheppen. "Dit zou miljoenen Canadezen in gevaar brengen die ieder jaar naar het buitenland reizen of daar wonen. We kunnen politieke druk of willekeurige arrestaties van Canadese burgers om het functioneren van ons juridische systeem te beïnvloeden niet toestaan."

De premier staat onder toenemende druk om schot in de zaak te brengen. Deze week schreven 19 Canadese voormalig ministers, parlementariërs en diplomaten een open brief met de oproep Meng te laten gaan, om zo de vrijlating van 'de twee Michaels' te bewerkstelligen. Een woordvoerder van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken zei woensdag desgevraagd dat een spoedig terugkeer van Meng ruimte zou creëren om "de situatie van de twee Canadezen op te lossen".

Uitlevering aan de VS

Meng (48, foto) is de dochter van Huawei-oprichter Ren Zhengfei en bekleedt de functie van financieel directeur in het concern. Op 1 december 2018 werd zij in Vancouver aangehouden nadat ze uit het vliegtuig stapte. De Verenigde Staten hadden om haar uitlevering gevraagd op verdenking van fraude om te verhullen dat een dochterbedrijf zaken zou hebben gedaan met Iran ondanks unilaterale Amerikaanse sancties.

Sindsdien verblijft Meng in Canada. Begin dit jaar besliste een Canadese rechter dat het uitleveringsverzoek rechtsgeldig is en inhoudelijk moet worden behandeld. Meng moest haar paspoort inleveren en moet een enkelband dragen, maar kan verder gaan en staan waar ze wil. Ze verblijft in twee woningen die zij in Vancouver bezit. Eerder liet ze weten dat ze zich heeft neergelegd bij haar onzekere situatie en dat ze eindelijk tijd heeft boeken te lezen en te schilderen.

Detentie in Chinese cel

Dat staat in schril contrast met de omstandigheden waaronder Michael Kovrig en Michael Spavor worden vastgehouden. Zij werden een paar dagen nadat Meng in Vancouver was gearresteerd op 10 december in China aangehouden. Kovrig (50) is een voormalige diplomaat die nu voor Crisis Group werkt, een denktank op het gebied van internationale betrekkingen. Spavor (44) is een consultant op het gebied van investeringen in en toerisme naar Noord-Korea. Hij is een van de weinige westerlingen die de Noordkoreaanse dictator Kim Jong-un meermalen persoonlijk heeft ontmoet.

Zij worden al anderhalf jaar vastgehouden in verhoorcentra van de Chinese autoriteiten, in een cel waar nooit het licht uitgaat. Ze werden onderworpen aan dagelijkse, langdurige verhoren, zonder advies van een advocaat. Het enige bezoek dat ze kregen was consulaire bijstand van de Canadese ambassade, maar dat is stopgezet, formeel vanwege de Corona-uitbraak. Eerder deze week zocht Kovrig's vrouw voor het eerst de publiciteit. Ze vertelde dat haar man tijdens zijn detentie overwegend rijst te eten krijgt, incidenteel met een stukje groente en alleen op feestdagen vlees. Hij  krijgt één keer per maand pen en papier om een brief te schrijven. 

Spionage-aanklacht

Kovrig en Spavor worden beschuldigd van spionage en het doorspelen van geheime informatie aan een buitenlandse mogendheid. Vorige week maakten openbaar aanklagers bekend dat het tweetal formeel wordt aangeklaagd. Op spionage staat in China een maximumstraf van tien jaar, maar in zware gevallen kan levenslang worden opgelegd.

Volgens de Canadese autoriteiten betreft het willekeurige aanhoudingen, gedreven door politieke overwegingen. Naast de aanhouding van de twee Canadezen, stopte China ook met de import van Canadees koolzaad en vlees. En een Canadese drugshandelaar die in China vastzit voor drugssmokkel kreeg een zwaardere straf opgelegd nadat zijn zaak plotseling werd heropend.

Willen is kunnen

Dat de aanhouding en vervolging van Kovrig en Spador niet toevallig was is wel duidelijk. De Chinese autoriteiten ontkenden dat lange tijd, maar door zelf de zaak vaak in één adem te noemen met die van Huawei-topvrouw Meng was overduidelijk hoe de hazen liepen.

De Chinezen begrijpen natuurlijk wel dat Canada een onafhankelijke rechtspraak kent. Maar woensdag legden ze voor het eerst hun kaarten op tafel: men vindt dat de Canadese wet de mogelijkheid biedt dat de minister van justitie eigenstandig een beslissing neemt over uitleveringsverzoeken en dat de verdachte eventueel bezwaar kan aantekenen bij de rechter. Omdat de minister zich er niet mee bemoeit en de beslissing aan de rechter overlaat, redeneert Beijing, is het niet zo dat Canada Meng niet kan, maar niet wil vrijlaten.

Geopolitiek

Nu alle kaarten op tafel liggen is het voor Trudeau alleen maar lastiger geworden om aan China toe te geven. In eigen land. Maar ook internationaal. Andere landen vrezen dat als de Chinese gijzelaarsdiplomatie werkt, dit middel vaker zal worden toegepast. Zij dringen er bij Canada op aan de rug recht te houden. Over die andere grote handelspartner van Canada, de VS, heb ik het dan nog niet eens gehad.

Kovrig en Spador zijn collateral damage in een geopolitieke strijd. Hebben zij zich met spionage ingelaten, zoals de Chinezen beweren? Ondanks Canadese ontkenningen zou dat natuurlijk best kunnen. Maar waarschijnlijker is dat ze vanwege de aard van hun werk in het vizier van de Chinese veiligheidsdienst zijn gekomen. Het is Kovrigs beroep om informatie te verzamelen en contacten te onderhouden met autoriteiten in China. Daar baseerde hij zijn rapporten op. En zeker in het geval van Spador zou het eerder onwaarschijnlijk zijn dat de Canadese veiligheidsdienst totaal geen interesse had in zijn ontmoetingen met hooggeplaatste Noord-Koreanen. Ze waren op het verkeerde moment op de verkeerde plek aan het werk.