Zes vragen over de TikTok-controverse

Misschien moet je eerst even vertellen wat TikTok precies is.

TikTok is een app waar je korte zelfgemaakte videofilmpjes kan delen. Vaak gaat het om creatieve filmpjes waarop wordt gedanst, gezongen, geplaybackt (lipp sync videos) of dierenfilmpjes. Het is doorgaans een vrolijke boel op TikTok, hoewel er ook wel video's met een serieuze boodschap worden gepost.

TikTok is een product van ByteDance, een Chinees internetbedrijf met het hoofdkantoor in Beijing. Je kent het bedrijf wellicht van een andere internethit in China: de nieuwsapp Toutiao. In 2016 lanceerde ByteDance de app Douyin op de Chinese markt. Het jaar erna ging de app internationaal onder de naam TikTok. Het was overal direct een succes. In 2018 en 2019 was het de meest gedownloade app ter wereld. Er zijn wereldwijd meer dan anderhalf miljard mensen die de app op hun mobieltje hebben gedownload (wat niet wil zeggen dat ze allemaal fanatieke gebruikers zijn, dat zijn er 'slechts' 550 miljoen). Gezien de aard van het platform zijn er bovengemiddeld veel kinderen op actief, maar er zijn genoeg volwassenen die meedoen.

(misschien ken je de app al, maar een introductie-video zie je hier).

 

Waarom wil de Amerikaanse regering TikTok verbieden?

Ten eerste zegt men dat TikTok filmpjes censureert die de Chinese overheid onwelgevallig zijn en daarmee de publieke opinie in de VS sturen. Daarnaast zou TikTok een bedreiging voor de nationale veiligheid vormen, omdat het veel gebruikersdata verzamelt die door de Chinese overheid kunnen worden opgeëist. ByteDance oprichter Zhang Yiming zou lid van de communistische partij zijn, dus dan weet je het wel...

 

Hebben de Amerikanen niet gewoon een punt?

Volgens ByteDance hoeft niemand zich zorgen te maken. Het heeft ervoor gezorgd dat TikTok op servers buiten China draait (anders dan Douyin). De gebruikersgegevens en video's worden dus buiten China opgeslagen en vallen niet onder de Chinese regelgeving of censuur. ByteDance zegt dat het niet van plan is gegevens aan de Chinese autoriteiten over te dragen als het daarom wordt gevraagd. Oh, en Zhang zegt zelf dat hij geen partijlid is.

Dat klinkt allemaal prachtig, maar laten we ons even beperken tot de feiten. Er was inderdaad een akkefietje met filmpjes over Hong Kong en Oeigoeren die van TikTok zijn verwijderd. Toen daar ophef over ontstond, bood ByteDance zijn excuses aan en plaatste ze snel terug. Sindsdien zijn er voor zover bekend geen problemen geweest met censuur. 

De TikTok-app verzamelt veel gebruikersgegevens -ook die niet direct met de app zelf te maken hebben- en zendt die naar ByteDance. Maar daarin is TikTok zeker niet uniek. Veel gratis apps hebben een enorme datahonger, dat is voor andere populaire apps als Facebook of Instagram echt niet anders. Het zijn immers gratis apps die hun geld verdienen met gerichte advertenties.

Het voornemen om TikTok te verbieden is dus bovenal een politiek besluit. De regering Trump voert een actief anti-Chinees beleid. TikTok is daar het slachtoffer van.

 

Ja, ho, wacht eens even. In China zijn allerlei sites en apps verboden. Waarom zou Amerika dan TikTok niet mogen weren?

Internet is in zijn basis een open, wereldwijd netwerk. Dat betekent echter niet dat er geen regels gelden. Net zoals veel landen hanteert China het principe van internetsoevereiniteit, dat wil zeggen dat de overheid bepaalt wat er wel en niet is toegestaan op het internet dat zijn burgers gebruiken. In Nederland bijvoorbeeld kan de overheid providers opdragen illegale websites uit de lucht te halen. China heeft de technologische middelen ontwikkeld om buitenlandse aanbieders te weren als die zich niet aan de Chinese wet houden. Met name sociale media hebben hiermee te maken, omdat daarop burgers vrij informatie kunnen delen en we weten allemaal dat de Chinese overheid daar niet happig op is.

Het is vervolgens aan die aanbieders om te beslissen of ze aan de Chinese regels willen voldoen of niet. Facebook, Twitter, YouTube etc worden niet geweerd omdat ze Amerikaans zijn, maar omdat ze niet aan de Chinese wet willen voldoen. Andere aanbieders, zoals LinkedIn, hebben een andere keus gemaakt en een apart product gemaakt voor de Chinese markt.

Het voorgenomen Amerikaanse verbod op TikTok heeft niets met de inhoud van het platform te maken. En ook niet zoveel met veiligheidsrisico's. Eigenlijk overtreedt TikTok geen enkele Amerikaanse wet. En het krijgt ook niet de kans om eventueel aan Amerikaanse wensen te voldoen. Het wordt gewoon verboden. Amerikaanse juristen hebben er al op gewezen dat president Trump daarmee de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting beperkt en in feite zelf doet wat hij de Chinese regering verwijt.

 

Maar het is toch ook zo dat de Chinese regering data van Amerikaanse burgers verzamelt. Dan is het toch niet zo gek dat ze TikTok als een veiligheidsrisico beschouwen?

In de afgelopen jaren zijn er een aantal hacks geweest, waarbij grote hoeveelheden data van Amerikaanse burgers zijn gestolen. Die hacks worden aan China toegeschreven.

Analisten breken zich sindsdien het hoofd waar China die gegevens voor nodig heeft. Sommigen vrezen dat Chinese veiligheidsdiensten ze gebruiken om Amerikaanse spionnen te identificeren of om zelf potentiële spionnen te werven. Dat zou kunnen. Misschien zijn ze gestolen gewoon omdat het kan, zonder dat er op dat moment een plan achter zat. De gegevens van de meeste burgers zijn sowieso volstrekt oninteressant voor welke veiligheidsdienst dan ook.

Dat is precies waarom een verbod van TikTok een kanonschot is om een mug te doden. Als de Amerikaanse regering werkelijk bezorgd is over de data van internetgebruikers, kan het beter een goede privacywetgeving aannemen die voor alle apps geldt. En als het bang is dat de Chinese regering via TikTok gegevens van Amerikaanse functionarissen verzamelt, kan het beter politici, militairen en hoge ambtenaren opdragen de app niet meer te gebruiken, dan die helemaal te verbieden.

 

Laatste vraag: is dit het einde voor TikTok?

Volgens president Trump wordt TikTok met ingang van 20 september in de VS verboden, tenzij het bedrijf dan door een Amerikaans bedrijf is overgenomen. Naar verluidt is Microsoft in de markt om de app te kopen (dan zijn alle grote social media-platforms in de wereld Amerikaans).

Trump heeft overigens een bom onder die onderhandelingen gelegd, doordat hij een deel van de overnamesom voor de staatskas opeist (met de logica dat het verbod een overname mogelijk maakt. Een interessant precedent). Dat maakt de overname een stuk onaantrekkelijker, want ofwel ByteDance moet genoegen nemen met een te lage prijs ofwel Microsoft moet het surplus betalen.

Tegelijkertijd is de druk op ByteDance vanuit China om niet toe te geven aan de Amerikaanse chantage groot. Het zou dus best kunnen dat de onderhandelingen klappen. TikTok wordt dan volgende maand verboden in de VS, maar gaat door als app voor de rest van de wereld. Die wordt dan wel minder aantrekkelijk voor gebruikers met vrienden in de VS en voor adverteerders.

UPDATE - De Amerikaanse regering heeft woensdag bekend gemaakt dat het naast TikTok ook een andere succesvolle Chinese app, WeChat van Tencent, van de Amerikaanse markt zal weren.

woensdag 5 augustus 2020