Hong Kong zal (nooit meer) hetzelfde zijn

“Ik draag het grootste deel van de verantwoordelijkheid [voor de beslissing] die heeft geleid tot tegenstellingen, meningsverschillen en ongerustheid in de samenleving. Hiervoor bied ik mijn oprechte excuses aan alle burgers van Hong Kong aan.” Dat zei chief executive Carrie Lam op 18 juni 2019.

De hoogste bestuurder van Hong Kong had juist een omstreden wetsvoorstel voor een uitleveringswet opgeschort. Vanwege dat voorstel gingen anderhalve week eerder volgens de organisatoren meer dan een miljoen mensen de straat op. De politie hield het op 270.000. Zo gaat dat in Hong Kong. Organisatoren schatten de opkomst te hoog; autoriteiten te laag.

 

Hong Kong heeft uitleveringsverdragen met tientallen landen, maar gek genoeg niet met jurisdicties in zijn nabijheid. De nieuwe wet moest het mogelijk maken voortvluchtige criminelen uit te leveren aan Taiwan, Macau of het Chinese vasteland.

Hoewel het voorstel waarborgen bevatte om te voorkomen dat burgers worden uitgeleverd vanwege hun politieke overtuiging, was dat precies waar critici benauwd voor waren. Eenmaal uitgeleverd aan China, waarschuwden ze, staan verdachten bloot aan marteling, ontbreekt juridische bijstand en zijn rechters niet onafhankelijk.

 

Paraplu-demonstraties

In 2014 was Hong Kong ook het toneel van langdurige demonstraties. Toen ging het om een wetsvoorstel om directe verkiezingen van de chief executive mogelijk te maken. Toen na 79 dagen van burgerlijke ongehoorzaamheid de Paraplu-demonstraties uitdoofden, bleef de protestbeweging met lege handen achter. Men had zich principieel verzet tegen een voorstel dat in hun ogen niet ver genoeg ging, met als gevolg dat alles bij het oude bleef.

Protestleiders dachten dat zij beter de politieke weg konden bewandelen. Zij richtten een politieke partij op of sloten zich aan bij bestaande. En zij boekten resultaat in september 2016 bij de verkiezingen voor het stadsparlement LegCo.

 

Het bleek een pyrrusoverwinning. Vijf nieuwbakken pro-democratieparlementariërs maakten een showtje van hun eedaflegging. Zij verhaspelden hun tekst of maakten anderszins duidelijk dat zij een onafhankelijk Hong Kong nastreven.

Nog voordat de rechter zich hierover uit kon spreken, kwam het permanente comité van het Nationaal Volkscongres in Beijing met een interpretatie van de Hongkongse wet. Een eed is ongeldig afgelegd als een parlementariër van de tekst afwijkt, stond daarin. Deze persoon verspeelt het recht te worden benoemd en er is geen herkansing de eed opnieuw af te leggen.

 

Nooit eerder had de Chinese staat zich zo openlijk en direct met de regels en rechtspraak in Hong Kong bemoeid. Was Hong Kong bij de teruggaaf door het Verenigd Koninkrijk aan China in 1997 niet een hoge mate van autonomie gegund? Eén land, Twee Systemen! In Beijing gaven ze geen krimp: Hong Kong is onderdeel van de Volksrepubliek en dus gaan beslissingen van centrale organen boven die van lokale.

Er stond nog iets in de interpretatie dat Hongkongers deed schrikken: parlementariërs die het bestaande politieke systeem ter discussie stellen worden geacht een valse eed te hebben afgelegd en verliezen hun zetel. Daarmee leek ook de politieke route afgesneden voor wie in Hong Kong verandering zoekt.

 

Veenbrand

Ondertussen was de onvrede in de stad niet weg. Op 9 juni 2019 laaide de veenbrand weer op. Een week later zwol het protest nog verder aan uit woede over het politieoptreden een paar dagen eerder, toen demonstranten hadden geprobeerd de behandeling van de uitleveringswet in de LegCo te voorkomen. De protestbeweging bleek springlevend.

Op die eerste protestdag was al duidelijk dat er iets radicaal was veranderd. Overdag waren er vreedzame demonstraties zoals we die uit 2014 kenden. Maar toen de scholieren, arbeiders en kantoorklerken naar huis waren, ging een groep jongeren door. Zij hadden besloten de inzet te verhogen, om zo stadsbestuurders te dwingen naar hun eisen te luisteren.

 

Op de eerste avond kwam het tot felle ongeregeldheden. Het zou alleen maar erger worden. Met als dieptepunt de bestorming van het parlementsgebouw op 1 juli. Demonstranten beukten zich een weg naar binnen en filmden zichzelf hoe ze in de vergaderzaal de symbolen van de staatsmacht besmeurden. Openlijk klonk de roep om onafhankelijkheid. Zulk gezichtsverlies op de dag dat de overdracht van Hong Kong aan China zou moeten worden gevierd wilden de autoriteiten nooit meer.

Diezelfde dag eisten activistische demonstranten definitieve intrekking van de uitleveringswet, algemeen kiesrecht, het aftreden van Carrie Lam, een onafhankelijk onderzoek naar politiegeweld en amnestie voor iedere aangehouden relschopper. Het was op voorhand overduidelijk dat die niet allemaal zouden worden ingewilligd. Maar de demonstranten hielden vast aan hun vijf eisen, niet een minder.

 

Geweldsexplosie

Dat ging zo wekenlang door. Het is een wonder dat pas op 8 november de eerste dode viel. Toen overleed in het ziekenhuis Chow Tsz-Lok, die vier dagen tevoren van een parkeerdek was gevallen. Op de vlucht voor arrestatie, zei de politie. Geduwd door agenten, beweerden demonstranten.

In de dagen erna volgde een geweldsorgie. Na een paar dagen trokken uitgeputte demonstranten zich terug op een universiteitsterrein. De politie kon de campus omsingelen en meer dan duizend arrestaties verrichten.

 

In november spraken burgers zich bij districtsverkiezingen voor het eerst uit over de situatie in hun stad. Meer kiezers dan ooit kwamen op. Ruim de helft stemde op pro-democratiekandidaten. In het kiessysteem van Hong Kong veroorzaakte dat een politieke aardverschuiving. Pro-democratiepartijen verwierven de meerderheid in 17 van de 18 districten. Het aantal pro-democratische raadsleden verdrievoudigde tot 388.

Het politieke establishment begon nu echt nerveus te worden. De verkiezingsnederlaag was pijnlijk, maar uiteindelijk gaan districtsraden alleen over prullenbakken en parkeerverboden. Maar op 6 september 2020 stonden de LegCo-verkiezingen gepland…

 

Corona-uitbraak

Begin 2020 greep Covid-19 om zich heen. Hong Kong nam adequate maatregelen om de uitbraak te beteugelen. Maar de schrik zat er goed in. Bijna niemand vond het gek dat de overheid demonstraties tot nader order verbood met het oog op de gezondheidssituatie.

Hoewel het aantal Corona-patiënten meeviel, besloot het stadsbestuur de verkiezingen uit te stellen. Volgens de wet kan dat eigenlijk niet. Maar campagnevoeren en stemmen is nu niet mogelijk, zei Lam. Wat opvalt aan het besluit is dat de verkiezingsdatum minimaal een jaar wordt opgeschoven, zonder dat een einddatum wordt genoemd.

 

Beijing heeft al die tijd de kaarten tegen de borst gehouden en de oproer aan het lokale bestuur gelaten. Maar ergens moet het geduld met Hong Kong zijn opgeraakt. Vooral het openlijk flirten met onafhankelijkheid is voor de machthebbers een rode lijn. Ze besluiten er voor eens en voor altijd een eind aan te maken. Niet door tanks naar Hong Kong te sturen, maar een wet.

Eind mei kondigt het Nationale Volkscongres aan dat het een nationale veiligheidswet zal opstellen die aan Hong Kong wordt opgelegd. Volgens de Basic Law kan dat niet; daarin staat dat alleen het stadsparlement bevoegd is. Maar volgens de ijzeren logica dat hogere overheden lagere overtoepen kan het volgens Beijing toch.

 

Al op 30 juni is de wet klaar, zodat die op 1 juli van kracht zal zijn. De wet is bedoeld om separatisme, verzet tegen de staat, terrorisme en samenspannen met buitenlandse krachten te voorkomen, onderdrukken en straffen. Dat is breed geformuleerd en vaag tegelijk. Maar de strekking is duidelijk: China accepteert geen tegenspraak meer in Hong Kong.

In de wet staat bovendien dat Chinese veiligheidsdiensten in Hong Kong onderzoek mogen doen en dat verdachten naar het Chinese vasteland kunnen worden gebracht om daar te worden ondervraagd en berecht. Bovendien krijgt de chief executive de bevoegdheid rechters aan te wijzen voor rechtszaken op basis van de veiligheidswet. Dat is een majeure wijziging; eerder had het bestuur niets te zeggen over rechterbenoemingen.

 

Zelfcensuur

De wet leidt tot verwarring en angst in Hong Kong. Politieke partijen die onafhankelijkheid propageren heffen zich op. Activisten wissen hun sporen op social media. Media verwijderen publicaties die mogelijk strafbaar zijn. Enkele kopstukken van de protestbeweging wachten het niet af en wijken uit naar het buitenland.

Het stadsbestuur benadrukt dat burgers zich geen zorgen hoeven te maken. De wet is alleen bedoeld om een klein groepje extremisten aan te pakken, sussen ze.

 

Bij het schrijven van dit artikel zijn er 24 mensen wegens overtreding van de veiligheidswet gearresteerd. Het lijkt erop dat de autoriteiten vooral voorbeelden willen stellen. Een haan slachten op het plein om de apen bang te maken, zegt een Chinees gezegde.

Al op 1 juli wordt een man die met zijn motor inrijdt op agenten aangeklaagd op basis van de veiligheidswet. Opvallend genoeg niet omdat hij politiemensen heeft verwond, maar vanwege een vlaggetje met de tekst ‘Hong Kong Independence’. De lat voor wetsovertreding ligt dus laag.

 

Buitenland

Ook worden vier studenten aangehouden. Zij hebben hun actiegroep Studentlocalism opgeheven, maar worden opgepakt omdat ze op sociale media verwijzen naar een Amerikaanse Facebookpagina over onafhankelijkheid voor Hong Kong. Spraakmakend is de aanhouding van mediatycoon Jimmy Lai. Zijn krant Apple Daily schrijft positief over de pro-democratiebeweging en Lai doneert geld aan partijen en organisaties die democratie bevorderen. De politie wacht totdat de zakenman op de redactie is, om hem voor het oog van de camera’s te arresteren.

Ook zes personen in het buitenland worden op de opsporingslijst gezet. Vijf daarvan zijn uitgeweken activisten. Er is tenminste één persoon bij die sinds de inwerkingtreding van de wet niet in Hong Kong is geweest. De boodschap: ook wie zich in het buitenland bevindt kan zich beter niet met de politiek in Hong Kong inlaten.

 

Door westerse regeringen worden grote woorden gebruikt over mensenrechten en burgervrijheden. Sommige landen schorten hun uitleveringsverdrag met Hong Kong op. Eigenlijk doet alleen de regering in Washington concreet iets: het voert sancties in tegen topfunctionarissen en ontneemt Hong Kong handelsvoordelen. Als in Hong Kong dezelfde rechten gelden als op het Chinese vasteland, redeneert het Witte Huis, dan hoeven we Hong Kong ook geen voorkeursbehandeling te geven.

Bedrijven in Hong Kong zijn verontrust over de veiligheidswet. Maar Hong Kong mag dan als productiecentrum en containerhaven aan importantie hebben verloren, als doorvoerhaven van kapitaal van en naar China is het nog steeds the place to be. Zolang de autoriteiten de financiële sector met rust laten, zal geen bankier, advocaat of consultant Hong Kong de rug toekeren.

 

Conclusie

De pro-democratiebeweging is van de regen in de drup beland. Zij wilde een met waarborgen omklede uitleveringswet voorkomen en kreeg er een draconische veiligheidswet die uitlevering van politieke activisten mogelijk maakt voor terug. Natuurlijk heeft Hong Kong nog steeds een wetstelsel dat op veel punten positief afwijkt van die op het Chinese vasteland. Maar de bestuurlijke autonomie, vrijheid van meningsuiting en vereniging, alsmede rechterlijke onafhankelijkheid zijn substantieel uitgehold. De situatie in Hong Kong is meer gaan lijken op die in de rest van China: op papier zijn uw rechten gegarandeerd, zolang u zich in de praktijk maar aan de partijlijn conformeert.

Carrie Lams deemoedige houding van 18 juni heeft plaatsgemaakt voor nieuw zelfvertrouwen. “Hong Kong is getraumatiseerd door escalerend geweld, aangewakkerd door externe krachten”, verdedigde ze de veiligheidswet. “Al met al hebben deze de rode lijn van ‘Eén land" overrschreden en dat vraagt om beslissende actie."

woensdag 14 oktober 2020