Lessen van hoe het niet moet: Australië en China

Een fotomontage van een Australische militair die een bebloed mes tegen de keel van een Afghaans meisje houdt, tegen een achtergrond van de Australische vlag. In het Engels staat erbij geschreven: "Wees maar niet bang, we komen vrede brengen."

De fotomontage is het werk van Wuheqilin, een Chinese artiest met een nationalistische agenda. In een interview eerder dit jaar zei hij dat hij met zijn uitingen tegenwicht wil bieden aan de vele cartoons en satirische programma's van westerse media die China's reputatie in de wereld besmeuren. Hij noemt zichzelf een Wolf Warrior-artiest, een verwijzing naar de in China populaire Wolf Warrior-films, waarin Chinese militairen landgenoten uit hachelijke situaties in het buitenland redden.

 

Wolf Warrior-diplomaat

Het zal wel geen toeval zijn dat Wuheqilins fotomontage juist door Zhao Lijian maandag op Twitter werd gedeeld. Zhao wordt gerekend tot wat buiten China Wolf Warrior-diplomaten worden genoemd. Twitter is -zoals bekend- geblokkeerd in China, dus wat Chinese ambtenaren daar delen is op een buitenlands publiek gericht. Hoewel Zhao's vocale aanwezigheid op Twitter hem in eigen land een mooie promotie opleverde; sinds augustus 2019 is hij adjunct-directeur van de communicatie-afdeling van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken. 

De Australische premier Scott Morrison reageerde als door een adder gebeten. Hij noemde Zhao's tweet walgelijk. "Het is ronduit schandalig en kan op geen enkele basis worden gerechtvaardigd. De Chinese regering zou zich enorm moeten schamen voor dit bericht", zei Morrison over de tweet en hij eiste excuses. Het Chinese ministerie van buitenlandse zaken liet hierop weten daar geen aanleiding toe te zien en wees fijntjes op de vrijheid van meningsuiting van Wuheqilin.

 

Chinese bril

Hoe heeft het zover kunnen komen dat deze twee landen elkaar publiekelijk zo in de haren vliegen? En wat kunnen andere landen daarvan leren over hun omgang met China? In westerse media wordt vaak een tijdspad van gebeurtenissen geschetst waarop Chinese maatregelen tegen Australië staan opgesomd, veelal handelsbeperkingen.

Maar laten we voor deze keer er eens met een Chinese blik naar kijken, om zo een breder perspectief op de gebeurtenissen te krijgen. De Chinese overheid heeft daarvoor een handig document opgesteld; een lijst met 14 grieven die de ambassade in Canberra midden november aan Australische media heeft gegeven.

 

Handelsbeperkingen

Bovenaan de lijst staat de beslissing van de Australische regering om tien Chinese investeringen te dwarsbomen, onder het mom van nationale veiligheid. Het gaat dan om investeringsprojecten in infrastructuur, landbouw en veeteelt. Volgens China wordt het begrip nationale veiligheid daarmee onnodig opgerekt.

Direct daaronder gaat het over 5G. Australië was het eerste land dat Huawei en ZTE weerde bij de aanleg van het nieuwe 5G-netwerk. Het zette daarmee een voorbeeld voor andere landen, niet in het minst omdat -zoals het document opmerkt- de Australische regering zijn standpunt actief in het buitenland uitdroeg. Verderop staat ook nog genoemd dat de regering in Canberra actief probeert om overeenkomsten tussen China en de staat Victoria in het kader van het Belt and Road-initiatief te torpederen.

 

Persoonlijke uitwisselingen

Daarna gaat het verder over beperkingen van persoonlijke uitwisselingen. Australië heeft wetgeving aangenomen die buitenlandse invloed en inmenging verbiedt. De regels zijn blijkbaar tegen China gericht, zonder dat daarvoor, aldus het stuk, enige aanleiding bestaat. Mede daardoor zijn normale uitwisselingen gepolitiseerd en gestigmatiseerd, uitmondend in het intrekken van visa van Chinese wetenschappers. Ook politie-invallen in de huizen van Chinese journalisten, waarbij zonder opgaaf van redenen elektronische apparatuur in beslag werd genomen, staat genoemd.

Dan een hele belangrijke: China verwijt de Australiërs dat ze in april actief bij de VN hebben gelobbyd voor een internationaal onderzoek naar de uitbraak van het Covid-19-virus in China. Dit is waarschijnlijk het breekpunt geweest in Chinese ogen, want hierna verhardt China's toon en worden de eerste handelsbeperkingen gericht tegen Australië afgekondigd. Australië zou daarmee niet alleen op de Amerikaanse lijn zijn gaan zitten, maar ook actief disinformatie over de uitbraak en de bestrijding ervan hebben verspreid.

 

Anti-Chinees klimaat

Volgens de grievenlijst is in Australië een giftig klimaat ontstaan, waarbij de regering, individuele parlementariërs, door de overheid gesponsorde denktanks en de media een anti-Chinese campagne voeren. Dit klimaat maakte het mogelijk dat Chinezen en andere Aziaten het slachtoffer werden van racisme.

Verder wordt de lijst gecompleteerd met wat ik maar even oneerbiedig klein bier noem. Beijing onwelgevallige Australische stellingnames over Xinjiang, Taiwan, Hong Kong en de Zuid-Chinese Zee (wat China als binnenlandse aangelegenheden en soevereiniteit beschouwt) en verwijten over Chinese cyberaanvallen, zonder daarvoor bewijs aan te dragen.

 

Optelsom

Het is, kortom, een hele waslijst aan verwijten, waarbij het goed is te bedenken dat niet ieder onderwerp op zichzelf de toorn van de Chinese leiders over de Aussies heeft afgeroepen. In veel landen spelen immers een of meerdere van deze punten, zonder dat ze tot Chinese tegenmaatregelen hebben geleid. Het is eerder een optelsom.

Maar het belangrijkste is China's grieven in de context van de Australisch-Chinese relaties te plaatsen. Die relatie is namelijk heel lang heel goed geweest en voordelig voor beide landen. Australië profiteerde volop mee met de economische opkomst van China. Het land is de belangrijkste exportbestemming van Australië; goed voor 123 miljard dollar in 2019 (32 procent van de totale exportwaarde). In Chinese terminologie: jullie hebben jarenlang jullie zakken met ons geld gevuld en nu tonen jullie je zo ondankbaar.

 

Heksenjacht

Het is zeker waar dat de Chinese autoriteiten soms lange tenen hebben, kinderachtig hebben gereageerd en een sardonisch genoegen hebben getoond om de Australiërs op hun plek te zetten. Maar helemaal uit de lucht vallen komt die opstelling ook niet. De huidige Australische regering en conservatieve politici hebben zich om binnenlandse electorale redenen de afgelopen tijd sterk tegen China afgezet. Veel maatregelen werden expliciet gepresenteerd als bedoeld om China's invloed tegen te gaan.

In bepaalde gevallen was het debat zelfs op het randje van xenofobisch. Parlementariërs die collega's met een pro-Chinees standpunt verdacht maakten, bijvoorbeeld. Of een senator die tijdens een hoorzitting van drie Chinese-Australiërs eiste dat ze publiekelijk de communistische partij zouden verwerpen alvorens ze hun verklaring konden doen. 

 

Onderzoek

Maar het belangrijkste breekpunt was de Australische eis voor een onafhankelijk onderzoek naar de Corona-pandemie. De internationale roep om een onderzoek was door de Verenigde Staten gepolitiseerd. De Trump-regering -die in die periode consequent over het China-virus en Kungflu sprak en een complottheorie verspreidde over een uit een lab ontsnapt virus- stelde een onderzoek voor naar de oorsprong van de uitbraak; alleen in China dus. De Chinese regering voelde daar begrijpelijkerwijs weinig voor, omdat de uiteindelijke omvang van de pandemie, het dodenaantal en de economische gevolgen evengoed het gevolg zijn van de manier waarop andere landen op de uitbraak hebben gereageerd.

De Australische regering wist dit, maar koos ervoor om het Amerikaanse standpunt over te nemen. De Chinese regering kreeg daarmee de indruk dat Australië de kant van Amerika koos om in het gevlei van Washington te komen, waarvan het militaire bescherming verwacht als dat nodig is. Dat China onderzoek niet categorisch afwijst bleek niet veel later, toen het instemde met een EU-voorstel voor een onafhankelijk onderzoek naar de oorsprong van Covid-19 én de verspreiding over de wereld waardoor het virus een pandemie kon veroorzaken. 

 

Wat kunnen we hiervan in Europa leren?

• China links laten liggen is in een geglobaliseerde wereld vrijwel onmogelijk. Samenwerking kan heel profijtelijk zijn. Maar het brengt onvermijdelijk afhankelijkheid en invloed met zich mee.
• De relatie met China is voor de meeste landen per definitie asymetrisch. Als het erop aankomt is China de bovenliggende partij.
• Daarom is het belangrijk de relatie goed te managen. China duldt best kritiek. Maar kies moment, woorden en toon zorgvuldig. Vermijd megafoondiplomatie.
• Samen sta je sterk. Wie China wil confronteren kan dat beter in groter verband doen, bv de EU.
• Kies niet onvoorwaardelijk partij. Hou de handen vrij en bepaal van onderwerp tot onderwerp een standpunt en met wie al dan niet kan worden samengewerkt.
• Wees in eigen land eerlijk over de voor- en nadelen van de relatie met China. Schets een realistisch beeld van de krachtsverhoudingen en het vermogen in Beijing dingen voor elkaar te krijgen.
• Behandel alle landen gelijk, maak geen wetgeving alleen op China gericht.
• Streef transparantie na. Invloed is onvermijdelijk, maar maak die inzichtelijk.
• Hou rekening met China's belangen waar dat kan, maar wees standvastig waar dat moet. Niet alles wat China wil of doet is een probleem. Maar wij bepalen de ruimte die andere landen hier krijgen.
• Wees voorbereid op strubbelingen. Ze kunnen zomaar ontstaan, ook als je er niet op uit bent. Bedenk tevoren hoe je een conflict beheersbaar en werkbaar houdt.

 

Provocatie

Tot slot nog een woord over Wuheqilins fotomontage van de Australische militair waar dit stuk mee begon. Het gaat er natuurlijk niet om dat premier Morisson niet wil toestaan dat Wuheqilin zijn fotomontage maakt - het gaat erom dat die door een Chinese diplomaat wordt verspreid. Hij is daar terecht boos over. Al was het maar omdat Australië zelf onderzoek doet naar oorlogsmisdaden en de betrokken militairen heeft ontslagen en zal vervolgen.

Toch is zijn reactie niet slim. Welke regeringsleider reageert publiekelijk op een tweet van een ambtenaar, zeker als het een erkende provocateur betreft? Morrison had dit aan zijn ambassadeur in Beijing of zijn ministerie van buitenlandse zaken moeten laten. Zhao en Morrison maken het alleen maar lastiger om een uitweg te vinden.

 

Nu je hier toch bent: op dit blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. 

donderdag 3 december 2020