Vijf vragen over vermeende genocide in Xinjiang

Wat is er precies aan de hand?

Dinsdag heeft de Amerikaanse regering het Chinese beleid in Xinjiang officieel gekenmerkt als genocide. Op zijn laatste dag als Amerikaanse minister van buitenlandse zaken verklaarde Mike Pompeo: "Na zorgvuldige bestudering van de beschikbare feiten, heb ik vastgesteld dat tenminste sinds maart 2017 de Volkrsrepubliek China, onder de leiding en controle van de communistische partij, misdaden tegen de menselijkheid heeft begaan tegen voornamelijk Oeigoerse moslims en andere leden van etnische en religieuze minderheden in Xinjiang."

Verder in de verklaring spreekt Pompeo van genocide: "Deze genocide is nog steeds aan de gang en we zijn getuige van een opzettelijke poging van de Chinese partijstaat Oeigoeren te vernietigen [...] gedwongen assimilatie en uiteindelijk uitwissing."

Zijn beoogde opvolger, Anthony Blinken, zei daarover tijdens de hoorzitting voor de senaat -die met zijn benoeming moet instemmen-: "Dat zou mijn beoordeling ook zijn." Hij benadrukte dat dit een onderwerp is waar Republikeinen en Democraten hetzelfde over denken: "Wat betreft de Oeigoeren zijn we het grotendeels eens. Het dwingen van mannen, vrouwen en kinderen in concentratiekampen, om ze te heropvoeden om de ideologie van de Chinese communistische partij aan te hangen - dat lijkt te wijzen op een poging genocide te plegen."

Blinkens stellingname is geen verrassing, want Joe Biden noemde de massale internering van voornamelijk Oeigoeren in Xinjiang in november 2019 al "een van de ernstigste schendingen van mensenrechten in de wereld op dit moment". En een campagnemedewerker nam in augustus vorig jaar ook al het woord genocide in de mond.

Slechts vier keer eerder sinds het eind van de Koude Oorlog hebben de VS een land beschuldigd van genocide. Bosnië in 1993, Rwanda in 1994, Irak in 1995, Darfur en Soedan in 2004 en de Islamitische Staat in 2016 en 2017.

 

Kloppen de beschuldigingen?

Bij misdaden tegen de menselijkheid gaat het om zware misdrijven van een overheid tegen (een deel van) de burgerbevolking. Het gaat dan om misdrijven als moord, willekeurige gevangenneming, slavernij of gedwongen sterilisatie. De definitie van genocide gaat veel verder: "ontzegging van het recht van bestaan van een gehele menselijke groep." Het gaat dan om misdaden als massamoord, marteling en gedwongen geboortebeperking met als opzettelijke doel een specifieke groep uit te roeien.

Het is niet voor niets dat de Amerikaanse overheid lang heeft geaarzeld met zo'n zware beschuldiging te komen. Juristen van het ministerie van buitenlandse zaken waren jarenlang bezig bewijs te verzamelen en lieten nieuwssite Axios weten lang te hebben getwijfeld over de juridische kwalificatie. Vorig jaar kreeg het Office of Global Criminal Justice van Pompeo de opdracht hierover een knoop door te hakken. Blijkbaar is men nu pas zeker -of bijna zeker- dat de zwaarste kwalificatie van toepassing is.

Het bewijs voor massale internering van Oeigoeren en andere minderheden stapelde zich de afgelopen jaren op. De vraag is wat zich in die kampen precies afspeelt. Getuigen spreken van een ideologisch heropvoedingsprogramma, waarbij men religie moet afzweren en trouw aan de partij en het land moet beloven om weer vrij te kunnen komen. Daarbij komt mishandeling voor en ook slaapontzegging als dwangmiddel.

De Duitse onderzoeker Adrian Zenz heeft aanwijzingen dat geïnterneerden gedwongen tegen geen of laag loon moeten werken. Ook ontdekte hij dat het geboortecijfer onder Oeigoeren de afgelopen jaren is gekelderd en hij veronderstelt dat gedwongen anticonceptie daarvoor de enige verklaring is.

De Amerikaanse regering oordeelt nu dat deze getuigenissen en ander bewijs voldoende geloofwaardig zijn. Volkenrechtelijk is er dan sprake van misdaden tegen de menselijkheid (willekeurige internering, marteling, dwangarbeid en gedwongen anticonceptie). Maar betekent dat ook dat er sprake is van genocide? Daarvoor is immers ook de opzet nodig om een hele bevolkingsgroep uit te roeien. Daar zullen nog heel wat volkenrechtjuristen de komende tijd hun tanden op stuk bijten.

 

Waarom doet de Chinese regering dit?

Laat ik beginnen met te zeggen dat de Chinese autoriteiten mensenrechtenschendingen in Xinjiang ontkennen. Zij noemen de beschuldigingen van misdaden tegen de menselijkheid en genocide een verzinsel van het westen om China zwart te maken. Maar dat er in Xinjiang kampen bestaan waarin honderdduizenden Oeigoeren en andere minderheden zijn samengebracht wordt niet ontkent. Al spreekt de regering zelf liever over vakscholen om de kansen op werk te verbeteren. 

Er zijn meerdere redenen voor. Ten eerste de onrust in Xinjiang. In 2009 waren er ernstige rellen waarbij honderden doden vielen (voornamelijk Han-Chinezen). In 2014 waren er bovendien terreuraanslagen door Oeigoerse moslimextremisten die een onafhankelijke staat nastreven. Toen die voor het eerst ook buiten Xinjiang toesloegen (Beijing en Kunming) waren veel Chinezen geschokt. De druk op de overheid om voor veiligheid te zorgen was groot. Er startte een omvangrijk programma om de regio onder controle te krijgen en extremisme aan te pakken. De overheid ging hierin steeds verder en de groep die werd verdacht van extremisme werd steeds groter en verbreed tot praktisch iedereen die tot een lokale minderheid behoort en moslim is.

Aanvankelijk zei de Chinese overheid dat ingrijpen noodzakelijk was om de veiligheid en stabiliteit in Xinjiang te garanderen. Later kwam daar het argument armoedebestrijding bij. Het bestrijden van armoede is een hoofddoelstelling van de partij. Xinjiang is een van de armste en minst ontwikkelde regio's van China. Veel Han-Chinezen (95% van China's bevolking) beschouwen etnische minderheden als Tibetanen en Oeigoeren als tweederangs burgers. Dat de staat die sloebers voor hun eigen bestwil klaarstoomt voor een modern leven in de fabriek vinden zij helemaal niet zo'n gek idee.

En er speelt nog een derde argument, waar je nauwelijks iets over leest. De Chinese beroepsbevolking krimpt; er zijn simpel gezegd door demografische veranderingen steeds minder handjes om de fabriek van de wereld gaande te houden. Eigenlijk zijn er alleen nog omvangrijke groepen potentiële werknemers in China's armste provincies. Die nu nog als herder of keuterboer werken, maar in de ogen van de planners veel productiever kunnen zijn in de fabriek. Het is dan ook geen toeval dat in de nabijheid van veel Oeigoeren-kampen fabrieken worden neergezet.

De overheid denkt zo drie vliegen in een klap te slaan: extremisme uitbannen door de Oeigoeren tot modelburgers te maken, armoedebestrijding en de laatste arbeidsreserves ontginnen. Er is alleen één maar: zoals wel vaker in China wordt aan betrokkenen zelf niets gevraagd.

 

Wat zijn de politieke gevolgen nu Amerika over genocide spreekt?

Om personen die zich schuldig maken aan genocide, misdaden tegen de menselijkheid of oorlogsmisdaden en in eigen land niet ter verantwoording worden geroepen toch te kunnen berechten is het Internationaal Strafhof opgericht. China is -net als de VS- geen verdragspartij en erkent de rechtsmacht van het hof in Den Haag niet. China zou een uitspraak dus eenvoudig naast zich neer kunnen leggen.

Een andere optie zou zijn een veroordeling door de VN Veiligheidsraad. Maar China zou hier waarschijnlijk van zijn vetorecht gebruik maken om een voor hen negatieve resolutie te torpederen.

Blijft over: bilaterale sancties. De VS heeft al een aantal maatregelen genomen, zo staan verantwoordelijken voor het Chinese Xinjiang-beleid op een zwarte lijst, die het mogelijk maakt reizen naar de VS te verbieden en banktegoeden te bevriezen. Dit is vooral een symbolische sanctie, de meeste partijbonzen in Xinjiang reizen nooit naar Amerika en hebben daar geen geld op de bank.

Ook is het sinds kort in Amerika verboden om tomaten en katoen of producten waarin deze zijn verwerkt uit Xinjiang te importeren om zo dwangarbeid tegen te gaan. De aanstaande minister Blinken leek dit tijdens de senaatshoorzitting voorlopig wel even genoeg te vinden.

 

En Europa?

In Europa bleef de verontwaardiging voorlopig beperkt tot woorden. Het lijkt echter waarschijnlijk dat er wel sancties zullen volgen, al is het maar de vraag of de Europese Commissie de kwalificatie genocide van de Amerikanen zal overnemen. De Europese Unie heeft vorige maand een investeringsakkoord met China gesloten, dat ratificatie in de 27 lidstaten behoeft en bespreking in het Europees Parlement. Tegenstanders van het verdrag wijzen op de mensenrechtenschendingen in Xinjiang als argument om nu geen verdrag met China te sluiten. Om daaraan enigszins tegemoet te komen zal de EU naar verwachting wel sancties instellen. Meest voor de hand liggend is daarvoor het nieuwe sanctiestelsel te gebruiken dat vorige maand is aangenomen om internationale mensenrechtenschenders te straffen, naar het voorbeeld van de Amerikaanse Magnitsky-wet.

Individuele landen, zoals Nederland, zouden zich sterk kunnen maken om de import van producten die tot stand zijn gekomen met behulp van dwangabeid tegen te gaan. De Tweede Kamer lijkt hier in ieder geval op aan te sturen.

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. 

donderdag 21 januari 2021