Q&A: Sico van der Meer over de Doomsday Clock

De Doomsday Clock is een instrument om de waarschijnlijkheid van een door de mens gecreëerde wereldwijde catestrofe te verbeelden. De klok loopt eigenlijk al sinds het einde van koude oorlog vooruit tot aan het dichtste punt bij 12 uur vorig jaar en blijft daar nu ongewijzigd staan. Waarom zijn de wetenschappers achter de Doomsday Clock zo pessimistisch?

“Direct aan het einde van de koude oorlog is de klok een flink eind teruggezet. Tot het veiligste moment zelfs sinds het begin van de klok in 1947. Dat liet goed de eerste euforie zien over het einde van de koude oorlog. Er kwam een einde aan decennialange spanningen en er werden concrete afspraken gemaakt over reductie van de Amerikaanse en Russische kernwapenarsenalen. Dat vredesdividend heeft zich sindsdien niet verder uitbetaald. In de jaren daarna liepen de spanningen toch weer op. De dalende trend van wapenopbouw is gestokt. Er was natuurlijk de opkomst van China. Er kwamen nieuwe kernmachten bij, zoals India, Pakistan en Noord-Korea. En het groepje geleerden dat de stand van de klok vaststelt betrekt daar tegenwoordig ook klimaatverandering bij."

"Ik moet eerlijk zeggen dat ik 100 seconden voor twaalf een beetje overdreven vind. Vergeleken met de hoogtijdagen van de koude oorlog toen de wereld echt een paar keer op de rand van een atoomoorlog heeft gestaan is er nu minder sprake van een acute dreiging. Dat de klok nu gelijk blijft staan vind ik erg pessimistisch."

Deskundigen twisten of er momenteel sprake is van een nieuwe Koude Oorlog, maar van een fikse rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China is onmiskenbaar sprake. Vergroot dat de kans op een catastrofe?

“Op zichzelf natuurlijk wel. Het zijn twee grootmachten, kernmachten ook, die elkaar in de haren vliegen. Spanning in de Zuid-Chinese Zee. Gedoe om Taiwan. Een Tech-oorlog. Dat is geen fijne situatie. Maar onvergelijkbaar met de hoogtijdagen van de Koude Oorlog. Toen stonden aan beide kanten duizenden kernwapens op high alert om binnen vijf minuten af te kunnen vuren. Dat had het einde van de wereld kunnen betekenen. Dat is nu niet het geval. Een situatie waarin er over een paar minuten een kernoorlog kan worden ontketend is er nu niet."

Weten we eigenlijk welke veiligheidsmaatregelen China heeft genomen om de kans op een ongeval, miscalculatie of vergissing met zijn kernwapenarsenaal te voorkomen?

"Niet veel. China heeft een van de minst transparante kernwapenprogramma's in de wereld. Het enige wat China erover verklaart is dat ze geen wapens op hairtrigger alert heeft staan. En experts denken dat dat ook echt zo is. Dat verkleint de kans op vergissingen, omdat het tijd geeft om beslissingen te nemen. China heeft ook een bescheiden kernwapenarsenaal; ongeveer 300 kernkoppen tegenover 6.000 in de VS. Hoe meer kernwapens je hebt, hoe groter de kans op een ongeluk."

"China kan dat doen doordat zijn kernwapens moeilijk te vinden zijn en dus niet zo makkelijk onverwacht uit te schakelen. De intercontinentale raketten staan niet in silo’s, maar zijn juist mobiel op vrachtwapens, schepen en onderzeeboten."

"China heeft bovendien zelf gezegd dat ze nooit als eerste een kernwapen zal gebruiken: no first use. Daar kun je sceptisch over zijn, het zijn maar woorden. Maar het past wel in het plaatje van het Chinese beleid. China heeft niet zoveel kernwapens. Ze zien dat als een soort minimumafschrikking. Meer dan een paar honderd kernkoppen heb je niet nodig als verzekeringspolis."

We denken bij de Doomsday Clock vaak aan de dreiging van een kernoorlog, maar er zijn nieuwe bedreigingen: cyber warfare, een nieuwe wapenrace in de ruimte. Vergroot dat de kans op een catastrofe?

"Dat denk ik niet. Kernwapens en biologische wapens zijn middelen die echt de mensheid kunnen uitroeien. Krankzinnig vernietigende wapens. Daarmee vergeleken is de dreiging van cyber- en spacewapens onvergelijkbaar. Ze kunnen wel de samenleving ontwrichten. Ik heb in een war game weleens een scenario gezien waarin Noord-Korea de VS met elektromagnetische pulsbommen stillegt en dan de wereldhegemonie weet te veroveren. Door onze afhankelijkheid van elektriciteit, communicatie en computers zijn we kwetsbaar. Cyberwapens kunnen een enorme chaos veroorzaken waardoor een samenleving razendsnel ineenzakt en niet vlug meer overeind komt. De nieuwe space race is al losgebarsten. Wapens om satellieten te vernietigen of onbruikbaar te maken worden al getest. Wie de vijand in de ruimte raakt, verlamt diens samenleving en maakt diens leger blind."

Wat zou er echt moeten gebeuren om de wereld veiliger te maken?

“Ik ben een enorme voorstander van diplomatie. Landen, zeker grootmachten, moeten meer moeite doen met elkaar te praten, elkaars vertrouwen winnen, afbakenen waar gezamenlijke belangen liggen en dan proberen afspraken te maken. Onderhandelingen over cyberwapens zitten muurvast. Daar moeten landen echt met elkaar om de tafel, ook met China erbij. Uiteindelijk zijn er altijd gezamenlijke belangen, al was het maar om het allerergste te voorkomen."

"Als je elkaar niet meer in de ogen kijkt, creëer je een vijandbeeld waarbij je de ander ontmenselijkt. Ik zeg niet dat je de ander blind moet vertrouwen, maar je moet in gesprek blijven. Op het niveau van presidenten, politieke kopstukken en militairen. Maar evengoed een uitwisseling van academici, experts en NGO’s. Tijdens de Koude Oorlog was er een NGO die ontmoetingen tussen artsen uit de VS en de Sovjet-Unie organiseerde. De lijfarts van Gorbatsjov was daar ook bij. Die heeft op een gegeven moment tegen zijn baas gezegd: die Amerikanen zijn eigenlijk hele capabele en aardige mensen die het beste met hun patiënten voorhebben. Zo belangrijk is menselijk contact voor vrede en stabiliteit; zien dat de andere kant ook mensen zijn."

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal.