Vijf vragen over missie in Zuid-Chinese Zee

Wat gaat er precies gebeuren?

De Britse marine heeft in december 2019 een nieuw vliegkampschip in gebruik genomen, de HMS Queen Elizabeth. De periode sindsdien is gebruikt om de bemanning te trainen en kinderziektes op te lossen.

Het schip is in mei begonnen aan zijn eerste missie: een reis die uiteindelijk voert naar Japan. Onderweg wordt met verschillende marines geoefend, vriendschappelijke bezoeken afgelegd (port calls) en met de Britse vlag gezwaaid.

Zo'n groot, kwetsbaar schip vaart niet in zijn eentje. Het wordt begeleid door schepen met specifieke taken zoals luchtverdediging, onderzeebootbestrijding en bevoorrading. Vaak is er ook een onderzeeboot in de buurt. De Britten doen dat deels zelf, maar hebben ook bondgenoten om een bijdrage gevraagd. Dat heeft een politiek doel, benadrukt de Britse regering; samen sterk. Maar er is ook een praktisch nut: de Britse marine is niet meer zo groot als in het verleden. Om maar eens iets heel praktisch te noemen: de Britten beschikken niet over voldoende vliegtuigen die vanaf hun carrier kunnen opereren. Die leveren de Amerikaanse strijdkrachten. Nederland draagt een luchtverdedigingsfregat bij aan de Carrier Strike Group 21: Zr Ms Evertsen.

Waarom varen de Britten naar de andere kant van de wereld?

Daar zijn verschillende redenen voor. Sinds de Brexit wil het land laten zien dat het nog steeds een prominente rol op het wereldtoneel speelt: Global Britain. Het etaleren van militaire macht hoort daarbij. Ook worden port calls gebruikt om diplomatieke betrekkingen aan te halen en aan handelsbevordering te doen.

Maar de olifant in de kamer is China. Zoals veel westerse landen maken ook de Britten zich zorgen over de groeiende invloed van deze grootmacht. Met deze reis willen de Britten hun betrokkenheid bij de regio tonen en bondgenoten laten zien dat ze er niet alleen voorstaan. Precies dezelfde reden waarom ook Franse en Duitse marineschepen naar Azië zijn gevaren.

Voor de Britten geldt nog een extra reden en dat is het Gemenebest. Het samenwerkingsverband van 53 naties, voortgekomen uit de (koloniale) Britse Gemenebest, waartoe ook India, Australië, Nieuw-Zeeland en enkele kleine staatjes in de Pacifische Oceaan behoren. De Britse regering laat zien dat ze in staat is deze landen bij te staan als het nodig mocht zijn. Om die reden wil zij ook twee marineschepen permanent in de Indo-Pacific stationeren.

Waarom is de doorvaart door de Zuid-Chinese Zee in het programma opgenomen?

Officieel omdat het de kortste route is. Maar iedereen weet dat het een geopolitiek doel dient. De Zuid-Chinese Zee is symbool geworden voor hoe de Chinese aspiraties een wereldmacht te zijn kunnen botsen met de belangen van andere landen.

De Zuid-Chinese Zee is ongeveer 3,5 miljoen vierkante kilometer groot; ongeveer zeven keer de Noordzee. Al voordat de Volksrepubliek China bestond werd er al een kaart geschetst met de Chinese aanspraken: de negen-strepen-lijn. Die omvatten zo'n beetje het hele zeegebied, minus de territoriale wateren die andere landen hebben.

Om het extra gecompliceerd te maken: er liggen in de zee rotspunten, zandbanken en riffen die ook door verschillende landen worden geclaimd. Denk naast China zelf, aan Taiwan, de Filipijnen, Brunei, Maleisië, Vietnam en hoewel het alleen visserijrechten betreft ook Indonesië. Om hun claims kracht bij te zetten hebben verschillende landen de landmassa's die zij de facto controleren versterkt, bewoonbaar gemaakt of (in het geval van China) opgespoten tot flinke eilanden.

China is altijd vaag geweest over zijn precieze aanspraken. En daar is alle reden toe. De claim op het hele gebied is in feite gebaseerd op historische gebruiksrechten. Die zijn flinterdun, want in de praktijk hebben door de eeuwen heen allerlei landen het gebied geëxploiteerd.

In 2016 maakte het Internationale Hof van Arbitrage gehakt van de Chinese aanspraken. De negen-strepen-lijn heeft geen juridische waarde in het internationale zeerecht, bepaalde het hof. En, zelfs de grootste landmassa in het gebied, Itu Aba (ook wel Taiping, onder controle van Taiwan), kan niet als eiland gelden. En dus kunnen ook territoriale wateren of economische zones daaromheen niet worden geclaimd. 

Lange tijd maalde niemand om dit gebied, waar iedereen een beetje zijn gang ging. Maar langzamerhand is de betekenis toegenomen. Er zijn olie- en gasreserves in de zeebodem aangetoond. Visvangst is een belangrijk onderwerp. Zelfs de winning van zand is een issue geworden. Maar het belangrijkst is toch wel de vrije doorvaart door het gebied; ongeveer een derde van de wereldhandel wordt door de Zuid-Chinese Zee gevaren.

Wacht ff. Wordt die doorvaart gehinderd door China of een ander land?

Welnee. China heeft een even groot belang als de rest van de wereld bij een ongehinderde scheepvaart in de Zuid-Chinese Zee. China is een netto-importeur van voedsel, energie en grondstoffen. Net zoals het een majeure exporteur is van producten en halffabrikaten. Dit is precies de reden waarom China zo bezorgd is over de controle van de Zuid-Chinese Zee.

China hindert exploratieschepen en vissers van regiolanden, maar containerschepen en tankers wordt geen strobreed in de weg gelegd. Laat je niks wijsmaken: deze missie gaat niet over vrije handelsroutes. Deze missie gaat over geopolitieke ambities. Van China, maar evengoed van westerse landen.

Mogen we van de Chinezen actie verwachten als de Evertsen in de Zuid-Chinese Zee vaart?

Landen volgen elkaars militaire bewegingen nauwgezet. Als zich een Russisch (of Iraans) marinevaartuig in onze buurt beweegt, volgen wij dat op de voet met oppervlakteschepen, onderzeeërs en vliegtuigen. Dat zal China niet anders doen.

Dat kan best ver gaan, zag de bemanning van de Evertsen in de Zwarte Zee, toen Russische miltairen het schip elektronisch probeerden te storen, desinformatie verpreidden over zijn exacte lokatie en urenlang de bemanning intimideerden met schijnaanvallen.

Ik denk niet dat de Chinezen zo ver zullen gaan. Van tevoren is duidelijk gesondeerd dat de groep weliswaar door de Zuid-Chinese Zee zal varen, maar China niet zal tarten. Daar hebben de Britse en Amerikaanse regering strikte afspraken over gemaakt met het Nederlandse kabinet. Zoals de commandant van de Evertsen, George Pastoor tegen De Volkskrant zei: "Ik heb de opdracht om niet provocerend op te treden. Dat geldt later ook als we richting Japan varen. Dan gaan we niet door de Straat van Taiwan. We varen wel door de Zuid-Chinese Zee." Maar niet vlak langs de Chinese opgespoten eilanden, waarvan China vindt dat het territoriale wateren controleert, maar de rest van de wereld niet. En de omstreden Straat van Taiwan wordt helemaal vermeden.

De Chinezen zullen de Carrier Strike Group 21 op de voet volgen. Fotograferen, afluisteren, misschien zelfs proberen te storen. Maar dat is niet ongebruikelijk. Zoals een Amerikaanse diplomaat mij hierover toevertrouwde: "Politici maken zich hier zorgen over. Matrozen niet zo zeer."

(foto: Royal Navy/Twitter)

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!