China wedt in Afghanistan op twee paarden

In de stoel waar een paar dagen eerder nog de Amerikaanse vice-minister van buitenlandse zaken Wendy Sherman had gezeten (toevallig in een wit ensemble), nam vorige week Mullah Abdul Ghani Baradar plaats in zijn traditionele witte Afghaanse gewaad (fotocompilatie Hu Xijin/Twitter). Ze waren beiden in Tianjin op het kleed bij de Chinese minister van buitenlandse zaken Wang Yi.

Baradar is sinds 2018 het hoofd van de Internationale diplomatieke missie van de Taliban in Qatar; in feite de topdiplomaat van de Taliban. Hij tekende op 29 februari 2020 het verdrag waarin de VS beloofden zijn troepen uit Afghanistan terug te trekken en de Taliban toezegde vredesonderhandelingen te beginnen met de officiële Afghaanse regering en een wapenstilstand te respecteren.

9/11

Baradar stond mede aan de wieg van de Taliban, een islamitische beweging die in de jaren '90 is ontstaan als reactie op de wetteloosheid in Afghanistan nadat de Russen het land in 1989 na een tienjarige, vruchteloze oorlog hadden verlaten. De Taliban vestigden er een streng islamitisch (soennitisch) emiraat. Maar omdat de Taliban onderdak boden aan Al Qaida, raakte het verwikkeld in de nasleep van de aanslagen van 11 september 2001.

De Verenigde Staten eisten uitlevering van Al Qaida-leider Osama Bin Laden, maar wilden niet ingaan op eisen die de Taliban daaraan verbond: een openbare rechtszaak in een neutraal land. Daarop werd Operatie Enduring Freedom opgestart, een militaire inval in Afghanistan door de VS en enkele bondgenoten, later omgezet in de ISAF-missie, waaraan Nederland ook heeft bijgedragen. Het bewind van de Taliban werd omvergeworpen, maar verslagen werd zij niet. Baradar werd in 2010 in Pakistan gearresteerd, maar nooit uitgeleverd aan Afghanistan. In 2018 werd hij plotseling vrijgelaten.

Vredesonderhandelingen

De wapenstilstand die de Taliban beloofde heeft kort geduurd. Nu de Amerikaanse troepen het land verlaten (de terugtrekking moet op 11 september zijn voltooid, precies 20 jaar na de aanslagen op het WTC en het Pentagon) staat de Afghaanse regering er alleen voor. Hoewel de regeringstroepen door ISAF zijn uitgerust en getraind, zijn ze nu al in het defensief gedrongen. Op het platteland heeft de Taliban al meer dan de helft van Afghanistan in handen. Het heeft bovendien belangrijke grensovergangen veroverd.

De Taliban staat nu ook aan de poort van enkele grote steden. In Kandahar, de tweede stad van het land, wordt buitenlands personeel al geëvacueerd. Vredesonderhandelingen in Doha verlopen moeizaam en krijgen meer het karakter van overgave-onderhandelingen.

Chinese belangen

China heeft grote belangen in buurland Afghanistan. Allereerst economische belangen: Afghanistan is grondstofrijk. Chinese mijnbouwbedrijven hebben er vergunningen gekocht om kobalt, koper, ijzererts en goud te delven. En -niet te vergeten- lithium, een onmisbare grondstof voor de productie van batterijen voor mobieltjes, laptops en elektrische auto's. Die activiteiten zijn risicovol in turbulent gebied. Mijnbouwbedrijven en hun personeel moeten nu al worden beveiligd en ook het transport is kwetsbaar. Strikt genomen is Afghanistan niet nodig voor China's Nieuwe Zijderoute (BRI), maar vanwege zijn ligging zou het daar wel een rol in kunnen spelen.

Maar belangrijker nog is dat China rust en stabiliteit aan zijn grenzen wenst. Het laatste wat Beijing wil is een wetteloos Afghanistan dat onderdak biedt aan militante moslimextremisten. En dan in het bijzonder groepen uitgeweken Oeigoeren die zich in Afghanistan organiseren, trainen en worden bewapend voor de gewapende strijd in Xinjiang. Dat is ook de reden dat China de regering in Kabul altijd behulpzaam is geweest met het opleiden, uitrusten en van inlichtingen voorzien van Afghaanse anti-terrorisme-eenheden.

Geen thuisbasis voor terroristen

Baradar zei dan ook in Tianjin precies wat zijn Chinese gastheren horen wilden: de Taliban zal niet toestaan dat zich in Afghanistan terroristische groepen bevinden die problemen in andere landen veroorzaken. Met andere woorden: er zal worden opgetreden tegen de Islamitische Beweging Oost-Turkestan (ETIM), die China verantwoordelijk houdt voor terroristische aanslagen van Oeigoeren. Andersom ziet Wang een grote rol voor de Taliban bij de wederopbouw van Afghanistan. Lees: een grote zak yuans.

Hoewel de Chinezen weinig ophebben met de orthodoxe mullahs, hebben zij zich altijd pragmatisch opgesteld. Zowel de officiële regering van president Ashraf Ghani, als de Taliban zijn de afgelopen jaren in Beijing geweest; apart en tegelijkertijd. En het liefst zou Beijing zien dat ze er alsnog samen uitkomen. Daar lijkt het momenteel niet op, omdat de Taliban veel sterker is dan gedacht en in een paar maanden tijd de rollen heeft omgedraaid.

Geopolitiek strijdtoneel

Of de Taliban nou vrede sluiten met het bewind in Kabul of het omverwerpen, er blijft kans op onrust. Bijvoorbeeld als anti-Taliban strijdheren zich verenigen, zoals eerder gebeurde met de Noordelijke Alliantie. En er zijn ook geopolitieke kapers op de kust. Iran allereerst; de sjiietische regering in Teheran ziet liever geen soennitische regering (al dan niet onder invloed van Saoedi-Arabië) in zijn buurland. Er zijn door Iran gesteunde milities in Afghanistan actief. Maar de Chinese regering moet in staat worden geacht de ayatollahs in Teheran ervan te overtuigen geen olie op het vuur te gooien.

Anders is dat met India. Het land is de grootste donor van de Afghaanse regering en heeft fors geïnvesteerd in infrastructuur, energievoorziening, scholen, ziekenhuizen en zelfs het parlementsgebouw. Van de Taliban moest India niets hebben, al was het maar vanwege de nauwe banden met aartsvijand Pakistan. De vraag is of India dat standpunt kan volhouden als het zijn invloed in Afghanistan wil behouden. Voor de Taliban hoeft dat geen slechte zaak te zijn: zij kunnen dan de twee grote Aziatische rivalen tegen elkaar uitspelen.

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!