AUKUS: game changer of mooi verpakte wapendeal?

President Joe Biden en de premiers Boris Johnson en Scott Morrison kondigden in een gezamenlijke videoconferentie de oprichting van AUKUS aan. De naam is het acroniem van de deelnemende landen. De samenwerking betreft het delen en ontwikkelen van technologieën voor militair gebruik, zoals kunstmatige intelligentie, cyber warfare, onderwateroorlogsvoering, langeafstandswapens en ook infrastructuur voor nucleaire wapens.

Heel concreet zijn de plannen nog niet. Op één punt na dan. Australië koopt tenminste acht nucleair aangedreven onderzeeërs in de VS. Daarvoor wordt een eerder gesloten overeenkomst met Frankrijk voor de levering van twaalf dieselelektische onderzeeboten verscheurd. Om te begrijpen wat de gevolgen zijn is het goed om dat uit te splitsen per land.

 

Australië

Het initiatief voor het aanhalen van de banden zou in maart zijn genomen door Australië en zou zijn voortgekomen uit onvrede met de Franse onderzeebootdeal. In 2016 bestelde het kabinet Turnbull 12 onderzeeboten bij de Franse Naval Group ter vervanging en uitbreiding van een vloot van zes dieselelektrische onderzeeërs van de Collins-klasse, gebouwd door Saab. Met de opdracht was 90 miljard Australische dollar gemoeid (ongeveer 55 miljard euro), de grootste Australische defensieopdracht ooit.

Maar het liep niet helemaal lekker met de Fransen. Er was gedoe over eisen aan het ontwerp en de meerkosten die Naval daarvoor wilde rekenen. De ergernis liep blijkbaar zo hoog op dat de Australische regering een studie liet uitvoeren met als eindconclusie: het contract kan beter ontbonden worden.

Daarop zouden de Australiërs zich in het diepste geheim tot de Britten hebben gewend, die zelf onderzeeërs bouwen van de Vanguard-klasse (bewapend met ballistische kernraketten) en de Astute-klasse (kan kruisvluchtwapens afvuren). Beide worden ze met een kernreactor aangedreven en dat is Amerikaanse techniek die de Britten niet op eigen houtje mogen delen. Daarop zouden de twee landen naar de VS zijn gestapt. In de marge van de G7-top in juni hebben Biden, Johnson en Morrison het verdrag in de steigers gezet.

Daarmee delen de VS na het VK nu ook met Australië deze geavanceerde militaire wapens. Australië is natuurlijk al een bondgenoot van de VS. Maar eigenlijk legt het land nu al zijn eitjes op defensiegebied in Amerika's mandje. Beide landen zullen nog intensiever gaan samenwerken dan ze al doen, maar Australië wordt ook afhankelijker van de VS.

 

Verenigd Koninkrijk

Johnson tamboereerde vooral op Britse banen, maar dat is eigenlijk niet goed voor te stellen. De nieuwe boten zullen immers in Adelaide worden gebouwd. Mogelijk had hij het over de de bouw van de benodigde kernreactoren (het benodigde verrijkt uranium komt uit de VS).

Wel is AUKUS voor de Britten uit geopolitiek oogpunt heel belangrijk. Het land bevestigt zijn speciale relatie met de VS op veiligheidsgebied, al moet het die status voortaan met Australië delen. Maar het past ook bij de post-Brexit ambities van een Global Britain. Het land heeft immers eerder al aangegeven dat het wereldwijd een rol wil blijven spelen, al zijn de mogelijkheden daarvoor beperkt.

Maar samen met de Amerikanen en de Australiërs wordt het wel wat. Hoe dat er in de praktijk uit kan zien blijkt uit een schot voor de boeg van de invloedrijke Tory-parlementariër Tom Tugendhat; hij had het over een gezamenlijke vloot in de Indo-Pacific. Daar zouden dan de twee Britse marineschepen die Londen permanent daar wil stationeren in op gaan. Dat betekent wel dat het VK dat deel van zijn militaire autonomie -net als Australië- bij de VS neerlegt.

 

Verenigde Staten

President Biden heeft vanaf het begin gezegd dat hij met zoveel mogelijk bondgenoten een front wil vormen tegen China. Hoewel het land in de aankondiging van AUKUS niet werd genoemd, is iedereen duidelijk dat de rationale van het initiatief voortkomt uit de wens China op alle mogelijke gebieden, ook militair, te beteugelen.

De VS sporen bondgenoten aan te investeren in hun defensie en -net als de VS zelf- hun aanwezigheid in de Indo-Pacific te vergroten. Uit dat oogpunt is AUKUS een enorm succes voor Biden. Twee trouwe bondgenoten bekennen kleur en scharen zich vierkant achter de VS.

Ook economisch is het aantrekkelijk; het lijkt logisch dat Australië -dat zelf geen defensie-industrie van betekenis heeft- meer hoogwaardige wapens van de VS gaat betrekken.

Nucleair aangedreven onderzeeboten hebben voor- en nadelen ten aanzien van hun diesel-elektrische soortgenoten. Maar één ding staat vast: de kernonderzeeërs kunnen maanden varen zonder te tanken of zelfs maar boven water te komen. Dat maakt ze erg geschikt voor missies verder van huis. Ik noem een Zuidchinese-Zee of Taiwan. Dankzij AUKUS krijgen de VS een fikse versterking in hun pivot to Asia.

 

China

China heeft reden om zich zorgen te maken. Voormalig president Donald Trump heeft de basis gelegd voor een stevig anti-Chinees beleid, maar hij pakte het nogal driest aan en koos voor een Amerikaanse Alleingang. Zijn opvolger Biden werkt gestaag aan verschillende initiatieven, denk aan Quad (India, Japan, Australië en de VS), het versterken van inlichtingensamenwerking Five Eyes (VK, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en de VS) en herpositionering van de NAVO.

In Beijing reageerde men zoals we van Beijing gewend zijn: woedend. De pijlen werden in eerste instantie vooral op Canberra gericht, maar uiteindelijk zien de Chinezen het vooral als een streek van Washington, bedoeld om China's opkomst te beteugelen en belangen te dwarsbomen. China spreekt dan ook van een Koude-oorlogmentaliteit.

Toch geeft AUKUS de Chinezen alle aanleiding om aan enige zelfreflectie te doen. De relaties met Australië zijn de afgelopen maanden tot een dieptepunt gedaald. De Australische politiek heeft daar bepaald geen glansrol in gespeeld, maar wat zeker niet heeft geholpen is de manier hoe China heeft gereageerd. Het heeft Australië vernederd en economisch gestraft, in de overtuiging dat de Aussies eieren voor hun geld zouden kiezen. In plaats daarvan voelen de Australiërs zich zo geïntimideerd, dat ze hun hybride buitenlandbeleid van het scheiden van economie en veiligheid loslaten. Het is voor het eerst dat een land waarvan China de belangrijkste handelspartner is dat doet.

 

Frankrijk

In Parijs is met verbijstering op AUKUS gereageerd. Men is furieus dat de miljardendeal van Naval is getorpedeerd. Maar evenzeer dat daar geen overleg aan vooraf is gegaan. Toen de Fransen lucht kregen van de plannen is contact gezocht met Washington, maar daar hield men zich onbereikbaar.

De Fransen hebben moeite te geloven dat de Australiërs op eigen initiatief een alternatief hebben gezocht voor de Franse subs. Zij vermoeden dat Washington een stok in het wiel heeft gestoken. En hoewel er wel degelijk sprake was van problemen bij het contract, spreekt in het voordeel van de Franse versie dat Naval van de Australische regering tot september de tijd had gekregen met een oplossing te komen.

President Macron en de Franse regering spreken van een mes in de rug en zijn op oorlogspad. Zij annuleerden op stel en sprong een feestelijke bijeenkomst in Washington, riepen hun ambassadeurs in Canberra en Washington terug voor overleg en dringen er bij de Europese Unie op aan dat een Europees-Australisch handelsverdrag in de ijskast wordt gezet. Daarmee loopt Australië de kans na China nu ook de EU als handelspartner van zich te vervreemden. Amerika jaagt een bondgenoot met belangen én militaire aanwezigheid in de Indo-Pacific tegen zich in het harnas. En er dreigt een spill over naar de relatie tussen Europa en de VS.

 

Europese Unie

Zo boos als in Parijs zijn ze in Brussel niet, maar de EU-buitenlandcoördinator Josep Borrell maakte er geen geheim van dat hij "niet blij" was met de gang van zaken rond AUKUS. Wat steekt is dat de Europese bondgenoten ondanks Bidens belofte van het tegendeel tevoren niet van het initiatief op de hoogte zijn gesteld en ook de timing: donderdag presenteerde de EU zijn eigen Indo-Pacificstrategie.

Inhoudelijk kijkt men naar de rol van het VK. Het land is sinds de Brexit weliswaar geen EU-lidstaat meer, maar op veiligheidsgebied ziet men Londen wel als partner - logisch gezien de geografische nabijheid. Nu de Britten zich zo nadrukkelijk aan dit anti-Chinese initiatief verbinden, wordt dat een stuk ingewikkelder. Ook voor Nederland; denk aan de Zr Ms Evertsen, die door de Nederlandse marine aan een Brits eskader is toegevoegd, waarin ook de Amerikanen participeren.

Europa heeft altijd de handen vrij willen houden: men ziet de bedreigingen die China's groeiende invloed in de wereld met zich meebrengt heus wel. Maar men wil ook samenwerken met China waar dat kan. Economisch allereerst, maar er zijn meer mondiale kwesties waar dat kan of zelfs nodig is (denk aan klimaat). In Washington daarentegen beschouwt men de Chinese dreiging als existentieel en ziet men de Europese opstelling als getreuzel waar voortvarendheid geboden is.

 

Conclusie

Of AUKUS een game changer is zal moeten blijken. Vooralsnog is het alleen een wapendeal, waarbij Amerika onder Franse duiven schiet. Zo bezien is het onbegrijpelijk dat Washington zo lang radiostilte heeft gehandhaafd richting de Europese bondgenoten.

En er is nog een andere reden dat AUKUS contraproductief kan uitwerken. Amerikaans ongeduld met een afwachtende EU heeft ertoe geleid dat er nu een kopgroep van gelijkgestemde landen is gevormd en het Westerse China-beleid twee snelheden krijgt. Dat brengt het risico met zich mee dat AUKUS (te) ver voor de muziek gaat uitlopen en andere landen afhaken.

Dat is de keus waar EU-landen nu voor staan. Kleur bekennen, aanhaken en daarmee de Amerikaanse geopolitieke agenda steunen. Of de eigen strategische autonomie koesteren. Maar dat betekent ook dat de EU zich meer als machtsfactor in de wereld moet gaan gedragen en investeren in een krijgsmacht die zo is georganiseerd dat ze voor Europese belangen kan worden ingezet.

 

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

zondag 19 september 2021