Q&A: Hanco Jürgens over de rol van China in Duitse verkiezingen

Verkiezingen gaan logischerwijs vaak over nationale kwesties. Speelt buitenlandbeleid of geopolitiek überhaupt een rol bij de aanstaande verkiezingen?

“In de grote tv-debatten niet. Daar wordt ook wel over geklaagd en de politici krijgen er de schuld van. Dat is niet helemaal terecht. Want het zijn de moderatoren die de vragen stellen en de thema’s bepalen.” 

“SPD-lijsttrekker Olaf Scholz heeft recent voorstellen gedaan om de Europese Unie slagvaardiger te maken op het gebied van buitenlands beleid, zoals beslissen bij meerderheid van stemmen in plaats van bij unanimiteit. Het is dus wel degelijk een politiek thema.”

“Bij de kiezer speelt het impliciet ook een rol. Angela Merkel werpt haar schaduw over deze verkiezingen. De kiezer weet dat haar statuur in de wereld Duitsland een sterke internationale positie gaf. De vraag die nu centraal staat: wie is de nieuwe Merkel? Daar kijkt de kiezer naar. Scholz speelt dat spel het beste. Neemt standpunten van het CDU over. Hij presenteert zich het meest als staatsman. Hij liet zich zelfs fotograferen met zijn handen in de vorm van de ruit zoals Merkel die vaak maakt. En Scholz zorgt voor continuïteit, omdat hij al in de regering zit (Scholz is vice-kanselier; FS). Niemand geloofde een paar maanden geleden dat Scholz een kans zou maken. Maar hij doet het goed.”

 

Duitsers zijn doorgaans kritisch over China, terwijl het overheidsbeleid betrekkelijk pragmatisch is. Is die tegenstelling alleen door economische belangen te verklaren?

“Daar zijn meerdere redenen voor. Mensenrechten in China zijn ook voor Duitsland heel belangrijk. Het land laat zich historisch voorstaan op mensenrechten; Nie wieder. Maar in de praktijk is Duitsland echt afhankelijk van een aantal landen. Rusland vanwege het gas. Turkije wegens migratie. En China vanwege de export. Duitsland spreekt op dit gebied met twee tongen.”

“Bovendien is het China-beleid de afgelopen jaren een beetje ondergesneeuwd bij andere grote buitenlandthema’s. Merkel had twee hoofddoelen: zorgen dat Trump niet meer schade aanricht dan hij al gedaan heeft en een harde Brexit voorkomen. In beide is zij geslaagd. Die hoofdlijnen waren zo belangrijk, dat mensenrechten als buitenlandthema op de achtergrond zijn geraakt. Bij Hong Kong zal zij hebben gedacht: nu de Britten uit de EU zijn gestapt, hoef ik hier niet de kastanjes uit het vuur te halen. Terwijl als de Britten in de EU waren gebleven, zij zich waarschijnlijk vierkant achter de Britse verontwaardiging had opgesteld.”

“En er is nog een derde reden. Duitse buitenlandpolitiek is doordesemd van de Neue Ostpolitik ‘verandering door toenadering’ van Willy Brandt ten aanzien van Oost-Europa. Door zo veel mogelijk contact te leggen op allerlei niveaus kun je in kleine stapjes resultaat behalen. Zo’n politiek past goed bij Duitsland als handelsland. Ten aanzien van het Oosten heeft het veel opgeleverd. Zo is de Muur gevallen, vinden de Duitsers.”

 

Tegelijkertijd kun je je afvragen wat veertig jaar toenadering aan politieke verandering in China heeft opgeleverd.

“In China heeft het niet tot zo’n ommekeer geleid als in het Oostblok, dat is waar. Maar is het daarmee mislukt? Merkel zelf zou dat ontkennen, denk ik. Zij heeft het al die keren dat zij in Beijing is geweest heus wel ter sprake gebracht. Regime change is nooit Duitslands doel geweest.”

 

Zit er veel verschil in de manier waarop de grote partijen en hun lijsttrekkers naar China kijken?

“De Groenen zetten mensenrechten hoger op de agenda. In de SPD is de Ost-Politik geïnternaliseerd. De CDU is het meest op de lobby van de industrie gericht. Dus het maakt zeker uit wie kanselier wordt. Er valt dus echt wel wat te kiezen.”

“Tegelijk is het maar zeer de vraag of dat ook tot echte veranderingen in het beleid zal leiden. De Groenen willen bijvoorbeeld Nordstream-2 sluiten. Maar dan komen ze in de problemen met hun klimaatdoelen; dan moeten kolencentrales langer openblijven. Partijen zullen al snel geconfronteerd worden met de werkelijkheid waarin belangen botsen.”

 

Duitsland verliest een invloedrijke bondskanselier met ervaring en gezag. Kan en wil Duitsland in het post-Merkeltijdperk zo'n doorslaggevende rol in de EU spelen als in de afgelopen jaren?

“Eerder meer dan minder, verwacht ik. Natuurlijk kan de nieuwe bondskanselier voortbouwen op het door Merkel opgebouwde prestige. Bovendien zal een volgende kanselier altijd vergeleken worden met Merkel. Wie niet met nieuwe initiatieven komt om Merkels dividend te verzilveren zal in Duitsland als politieke smurf worden beschouwd. De aanzet is er: de drie meest kansrijke kanselierskandidaten gaan in ideeën over de EU een stap verder dan Merkel ooit is gegaan.“

 

Maar kan Duitsland ook internationaal machtspolitiek bedrijven?

“Dat is een probleem. De meeste Duitsers hebben helemaal geen behoefte aan een sterk Duitsland. Sowieso niet militair gezien, dat ligt nog altijd gevoelig. Het leger is trouwens slecht geëquipeerd. Resultaten wil Duitsland langs de weg van overleg boeken; bilateraal of in internationale gremia. Dus eerder compromissen bereiken dan je zin afdwingen.”

 

Veel analisten verwachten een keerpunt in het Duitse beleid ten aanzien van China. Is dat realistisch? Ik had niet de indruk dat het Duitse buitenlandbeleid erg vastzat aan de persoon Merkel.

“Ik denk dat totaal niet begrepen wordt wat de rol van Merkel was. Zij is bondskanselier. Ondanks haar statuur heeft zij geen grote macht zoals regeringsleiders in andere grote landen. Haar invloed op het Duitse beleid wordt juist nu ze weggaat zwaar overdreven. Er wordt te weinig gekeken naar de rol van de ministers van financiën, economische zaken en buitenlandse zaken. Onderschat ook de invloed van de werkgevers en Bundesbank niet. Duitsland is bovendien een federaal land. Deelstaten voeren hun eigen beleid. Die gaan ook naar China.”

“En dat beleid is succesvol. Duitsland heeft een handelsoverschot met China. Duitse bedrijven investeren in China en andersom. De kredietcrisis heeft Duitsland minder hard getroffen vanwege continuïteit van de export naar China. De maakindustrie is ondanks Chinese concurrentie nog steeds hoeksteen van de Duitse economie. Waarom zou Duitsland dat allemaal anders gaan doen?”

“Merkel laveert tussen de partijen. Zij steunt het EU-beleid, maar wil ook een eigen koers varen. Ze staat dichtbij Washington, maar wil conflicten met China niet op de spits drijven. Amerika gaat dat zeker bij de nieuwe kanselier proberen. Duitsland is erg afhankelijk van Amerika, denk aan veiligheid. Maar China is weer economisch belangrijk. Het is helemaal niet in het Duitse belang om partij te kiezen.”

 

In de peilingen tekent zich een spannende race om het bondskanselierschap af. Tegelijk staan Duitse kiezers bekend om hun voorzichtige keuzes. Zal er uiteindelijk veel veranderen?

“Uit opiniepeilingen over de inhoud blijkt dat Duitse kiezers echt verandering willen. Maar uit peilingen over de partijleiders blijkt dat Duitsers vooral continuïteit willen. De Corona-crisis heeft daaraan bijgedragen. Men wil gewoon een crisismanager. De meeste stemmers zijn 60+ers. Die stemmen geen Baerbock (leider van Die Grünen; FS). Keine Experimenten.”

“Natuurlijk moet er straks nog een coalitie worden gevormd en het zal verschil maken of dat over links of over rechts gebeurt. Maar het zijn accentverschillen. Uiteindelijk zal Duitsland een pragmatische koers volgen gedicteerd door zijn eigen belangen.”

 

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

donderdag 23 september 2021