Acht vragen over China's kernwapenprogramma

Een gezamenlijke verklaring van China, Rusland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten? Dat zie je niet iedere dag!

Je mag het gerust uniek noemen en gezien de geopolitieke spanningen van dit moment is zo'n gezamenlijk ambitiestuk niet minder dan een klein wonder. Er is door diplomaten achter de schermen in het diepste geheim aan gewerkt. Aanleiding is dat deze maand in New York de tiende evaluatie van het Non-Proliferatieverdrag (NPV) zou worden gehouden.

In dat verdrag uit 1968 is afgesproken de verspreiding van kernwapens te beperken tot de vijf landen die op dat moment over kernwapens beschikten (de P5). Zij zouden zich sterk moeten maken dat de benodigde technologie niet bij andere landen terecht komt, maar dat die wel over de benodigde techniek kunnen beschikken voor (vreedzaam gebruik van) kernenergie. Proliferatie is een moeilijk woord voor verspreiding.

Anno 2022 hebben 191 staten het verdrag geratificeerd; 189 VN-lidstaten en Vaticaanstad en Palestina. Naast de P5 zijn dat dus landen die vrijwillig ervan afzien kernwapens te ontwikkelen en/of bezitten.

Vanwege de Corona-pandemie en daaruit voortvloeiende reisrestricties is de evaluatie van het NPV uitgesteld. Maar de P5-landen vonden de verklaring zo belangrijk en spoedeisend, dat ze niet wilden wachten die deze week te publiceren.

 

Ligt het aan mij of mis ik een aantal kernwapenlanden bij de ondertekenaars van de verklaring?

Je bedoelt Israël, India, Pakistan en Noord-Korea? Dat zijn inderdaad landen die ook kernwapens hebben ontwikkeld (al heeft Israël dat nooit formeel bevestigd). Die landen zijn geen verdragslid van het NPV. De eerste drie hebben het verdrag nooit ondertekend en Noord-Korea heeft zich in 2003 uit het verdrag teruggetrokken.

Het zou om deze reden gek zijn deze vier te betrekken bij een verklaring die wordt uitgegeven vanwege de tiende evaluatie van het NPV. Maar het geeft tegelijkertijd haarfijn aan dat het verdrag niet heeft kunnen voorkomen dat kernwapens wel degelijk verder verspreid zijn.

 

Wat staat er precies in de verklaring?

Daarin staat dat een nucleaire oorlog nooit kan worden gewonnen en daarom moet worden voorkomen. Dat is een echo van een uitspraak die Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov in 1985 op hun topontmoeting in Genève deden, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog.

Nucleaire wapens, gaat de verklaring verder, zijn alleen bedoeld als defensief wapen, om agressie af te schrikken en zo oorlog te voorkomen. De landen spreken af kernwapens niet op elkaar gericht te houden.

De P5 hernieuwen hun belofte dat ze vasthouden aan non-proliferatie, dat zij in goed vertrouwen moeten onderhandelen om een wapenrace op korte termijn te voorkomen en op lange termijn willen streven naar een verdrag dat atoomwapens verbiedt en het arsenaal vernietigt onder strikt en effectief internationaal toezicht.

Voor wat het waard is: Rusland claimt dat zij het initiatief voor de verklaring heeft genomen.

 

Waarom hebben de P5 zo'n haast met deze verklaring?

De vijf landen hebben allemaal zo hun eigen overwegingen. Zo kun je denken aan de moeizame onderhandelingen die worden gevoerd over het Iran-akkoord, dat moet voorkomen dat de Ayatollahs over kernwapens komen te beschikken. Ook wordt in sommige hoofdsteden gefilosofeerd over Japan, Duitsland en zelfs Saoedi-Arabië als kernmacht. Dan is er nog het START-verdrag over de afbouw van de kernwapenprogramma's van de VS en Rusland dat met veel moeite tot 2026 is verlengd. China's succesvolle proef met een hypersonische raket afgelopen zomer. En niet te vergeten het AUKUS-verdrag, waarbij de VS en het VK kernonderzeeërs leveren aan Australië - niet bepaald vreedzaam gebruik van kernenergie.

Kortom, eigenlijk gaat het helemaal niet goed met non-proliferatie en zijn de P5 eerder hun kernwapenarsenalen aan het uitbouwen en moderniseren dan dat ze over structurele vermindering of afschaffen nadenken. De verklaring is bedoeld als een herinnering aan de goede bedoelingen die eerder zijn overeengekomen en op het gevaar die kernwapens vormen voor de mensheid. Daarbij wijzen ze vooral naar elkaar. Maar zoals Confucius altijd zei: als je met één vinger naar een ander wijst, wijzen er drie naar jezelf.

 

Hoe zit het eigenlijk met China's kernwapenprogramma?

Goede vraag. In de jaren '50 besliste Mao Zedong dat China over een eigen afschrikkingswapen moest beschikken. Aanvankelijk werd die samen met Russische hulp ontwikkeld; na het Rode Schisma in 1961 op eigen kracht. In 1964 voerde China een eerste succesvolle kernproef uit. Sindsdien is er gestaag gebouwd aan het Chinese kernwapenprogramma.

Veel weten we er niet van, maar aangenomen wordt dat China tegenwoordig over circa 300 tot 350 kernkoppen beschikt. Dat is aanmerkelijk minder dan de VS (5.550) en Rusland (6.255); de orde van grootte is eerder vergelijkbaar met Frankrijk (290) en het VK (225). Ik baseer me hierbij op cijfers van het Zweedse onderzoeksbureau SIPRI. Ballistische en kruisraketten die vanaf land, bommenwerpers en duikboten worden gelanceerd zijn de middelen waarover de Chinese strijdkrachten beschikken om kernwapens in te zetten (zogeheten Nucleaire Triade).

De Chinese overheid heeft altijd gezegd dat deze vernietigingswapens als afschrikking zijn bedoeld, niet zullen worden ingezet tegen landen die zelf niet over kernwapens beschikken en dat China ze nooit als eerste zal gebruiken (no first use). Bovendien heeft China zijn kernwapens niet op hairtrigger alert staan; de raketten en kernladingen worden apart van elkaar bewaard. Dat verkleint de kans op ongelukken en fatale vergissingen. Het zijn natuurlijk maar woorden en we moeten afwachten hoe het gaat als het er echt op aankomt, maar het is in ieder geval een drempeltje dat de andere kernmachten niet hebben ingebouwd.

 

Wacht eens even. China wil toch zijn kernwapenarsenaal verveelvoudigen?

Dat horen en lezen we de hele tijd, maar het is in feite alleen op aannames van Amerikaanse analisten gebaseerd. Zij veronderstellen dat China streeft naar een arsenaal van duizend kernkoppen. Zij baseren zich daarbij op satellietfoto's van twee zogeheten silovelden in aanbouw. Als al die raketsilo's worden gevuld, zou je inderdaad duizend kernkoppen nodig hebben. Dat zou een majeure beleidswijziging van China's defensiepolitiek betekenen.

Maar het zou evengoed kunnen dat China die silo's bouwt om de kans te verkleinen dat zijn kernmacht bij een verrassingsaanval geheel of grotendeels wordt weggevaagd. Ballistische raketten gaan dan rouleren over de silo's. Die liggen ver genoeg van elkaar zodat een voltreffer op de een de ander niet uitschakelt en dicht genoeg bij elkaar om de raketten af en toe te wisselen. Laten we wel zijn, als China alle silo's zou willen laden, had ze ze beter over het hele grondgebied kunnen verspreiden dan ze op twee plaatsen te concentreren. Maar goed, precies weten we het niet.

 

En hoe zit het met het mysterieuze hypersonische wapen?

De Financial Times onthulde dat China in augustus een hypersonische raket heeft getest. Dat is in feite een wapen dat eerst met een ballistische raket in een baan om de aarde wordt gebracht, om daarna met een snelheid van drie tot vijf keer de geluidssnelheid op zijn doel af te razen. Het bijzondere is dat het wapen tot op het laatste moment bestuurbaar is.

Daarmee is het een lastig te verdedigen wapensysteem: het vliegt snel, laag en het is moeilijk te voorspellen waar zijn doel ligt. Ballistische raketten volgen een vaste, dus voorspelbare baan en hebben een beperkt bereik, daar waar de hypersonische raket overal te wereld kan toeslaan.

Het nieuws werd groot gebracht en nog eens gevoed door Amerikaanse deskundigen. De hoogste Amerikaanse militair Mark Milley, sprak met veel gevoel voor drama over een "Spoetnik-moment". Hij verwees naar 1957, toen de Sovjet-Unie als eerste succesvol een satelliet lanceerde en de Amerikanen zich realiseerden dat ze tegen de eigen verwachting in technisch achterop lagen. Het was het begin van de Space Race en een wapenwedloop.

Alle grootmachten in de wereld experimenteren met dit type wapens, ook de VS en Rusland. Het is een beetje gek dat de test in augustus zo wordt gehyped, want China experimenteert al veel langer met hypersonische raketten en heeft er zelfs al in gebruik. De beroemde Carrier Killer (DF-26) is een ballistische raket met een manoeuvreerbare raketkop met eindgeleiding die met acht keer de geluidssnelheid zijn doel raakt. Niet exact hetzelfde dus, maar vergelijkbaar in de praktijk. De aandacht voor het Chinese wonderwapen is dus een beetje een hyperhype.

 

Wil de Chinese overheid echt een kernwapenvrije wereld?

Dat heeft veel met vertrouwen in elkaar te maken. Ontwapening is alleen mogelijk als je erop vertrouwt dat als je jouw dekking laat zakken de ander je niet alsnog op je neus slaat. En juist vertrouwen is momenteel ver te zoeken tussen de wereldmachten.

Ik verwacht niet dat China over wapenbeheersing wil spreken zolang ze het gevoel heeft dat andere landen (lees: de VS) veel sterker zijn. En dat is ook wel begrijpelijk als je naar het aantal kernkoppen kijkt. Voor China is een bevriezing of procentuele afname gewoonweg niet aantrekkelijk.

Dat wordt pas anders als er sprake zou zijn van een totale afschaffing van kernwapens, zoals in het laatste deel van de verklaring geformuleerd. Maar daar heb je naast de P5 ook de andere vier kernmachten voor nodig. Dat zal in de praktijk heel ingewikkeld worden.

Meest realistisch op dit moment is dat landen vasthouden aan non-proliferatie en praktische afspraken maken over conflictbeheersing, zoals hotlines en andere overlegmechanismes.

 

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

dinsdag 4 januari 2022