Vijf vragen over de band tussen Rusland en China

We ontkomen zeker niet aan een geschiedenislesje?

Inderdaad. We beginnen in 1921, als Lenin zijn vertrouweling Henk Sneevliet naar Shanghai stuurt om een groepje Chinese intellectuelen behulpzaam te zijn bij de oprichting van een communistische partij. De Sovjets willen hun ideologie over de wereld verspreiden en blijven daarna met raad en daad de Communistische Partij China steunen.

Als na de Tweede Wereldoorlog in China de burgeroorlog weer oplaait, helpt Sovjet-steun de communisten de strijd tegen de nationalisten in hun voordeel te beslechten. In 1949 roept Mao Zedong de Volksrepubliek China uit; de Sovjets zijn aanvankelijk enthousiast. Ze helpen de Chinezen met het ontwikkelen van hun industrie en een sterk leger op te bouwen.

Maar geleidelijk begint men zich in Moskou een beetje zorgen te maken over dat grote land met zijn enorme potentieel aan hun zuidgrens. De verhoudingen bekoelen eind jaren '50. De Sovjets staken hun steun aan de ontwikkeling van een Chinese atoombom en trekken in 1960 hun ingenieurs terug die de Chinese industrie helpen ontwikkelen. Het Rode Schisma is een feit. De twee voormalige bondgenoten vechten zelfs nog een klein grensconflict uit in 1969; de Russische tank die toen werd buitgemaakt staat nog steeds tentoongesteld in het Militair Museum in Beijing.

Pas eind jaren '80 normaliseren de betrekkingen weer.

 

En sindsdien is alles koek en ei?

De wereld ziet er dan inmiddels heel anders uit. In 1989 is de Muur gevallen en in 1991 werd de Sovjet-Unie (en dus ook het communistische staatssysteem) afgeschaft. China op zijn beurt heeft dan al eind jaren '70 banden met de Verenigde Staten aangeknoopt en heeft in 1979 de deur geopend voor buitenlandse investeringen. Van een ideologische verwantschap die het begin van de relatie zo karakteriseerde is dan ook geen sprake meer.

De nadruk komt te liggen op gemeenschappelijke belangen. Zoals handel. Veiligheid in de regio. En als autocratisch geleide landen delen ze de weerzin tegen westerse zendingsdrang op het gebied van mensenrechten en democratie.

Maar helemaal verdwenen is het onderlinge wantrouwen natuurlijk ook niet. Grote landen die aan elkaar grenzen zijn van nature argwanig ten aanzien van de ander. In dit specifieke geval komt daarbij dat zich in de Chinees-Russische verhoudingen een formidabele rolomkering heeft voorgedaan. Voorheen was Rusland de grote broer die China wel even zou helpen. Maar inmiddels heeft China op vrijwel alle gebieden Rusland overvleugeld. Dat geeft veel Russen een ongemakkelijk gevoel, zeker degenen die een nostalgisch verlangen koesteren naar de tijd dat hun land een wereldmacht was die respect afdwong.

Echte liefde is het dus niet. Maar het verstandshuwelijk tussen Beijing en Moskou wordt wel steeds sterker, paradoxaal genoeg door de opstelling van het westen. Aanvankelijk werd Rusland door westerse sancties richting China geduwd. De Chinezen vonden dat prima en hebben er zelfs van geprofiteerd door een voordelige gasdeal te sluiten toen Rusland krap zat.

Maar nadat Donald Trump China tot grootste gevaar voor de Amerikaanse belangen in de wereld heeft gebombardeerd en dat land op allerlei manieren dwarszit, is de Chinees-Russische verhouding wederkeriger geworden. Ze hebben elkaar nu meer nodig.

 

Waaruit bestaat die Russisch-Chinese samenwerking?

Handel allereerst. China is een belangrijke afnemer van Russische energiebronnen (olie en gas), wapens en hout. China exporteert zo'n beetje alles waar de wereld behoefte aan heeft en dat geldt ook voor de export naar Rusland (qua waarde zijn elektronica, machines en voertuigen de belangrijkste producten). De handelsstromen hadden een omvang van ruim honderd biljoen dollar in 2020, ondanks Corona een uitzonderlijk goed jaar voor de Chinees-Russische handel (+30 procent).

Presidenten Xi Jinping en Vladimir Poetin kennen elkaar langzamerhand goed; ze hebben elkaar al dertig keer ontmoet sinds Xi in 2012 aan de macht kwam. Als we de spindoctors mogen geloven hebben de wereldleiders een vriendschap ontwikkeld. Ze nemen ijsjes voor elkaar mee, trakteren op taart op verjaardagen en hebben tot diep in de nacht gesprekken bij het kampvuur.

Diplomatiek trekken de twee vaak met elkaar op, denk bijvoorbeeld aan de Verenigde Naties en zijn taakorganisaties. Beide landen participeren in de Shanghai Samenwerkingsorganisatie (SSO); een veiligheidssamenwerking die ook wel de Aziatische NAVO wordt genoemd. Maar let op: anders dan de NAVO kent de SSO geen verplichting voor de lidstaten om elkaar te hulp te schieten in geval van nood.

De legers oefenen sinds 2005 regelmatig samen. Vorig jaar juli was er nog een grote gezamenlijke landmachtoefening in Ningxia, waarbij Chinese en Russische eenheden geïntegreerd werden om beter te leren samenwerken. En in oktober waren er een gezamenlijke marine-oefeningen rond Japan (zowel China als Rusland hebben een territoriaal conflict met Japan).

Poetin is in 2020 tijdens een persconferentie gevraagd of hij niet een militair bondgenootschap met China moest nastreven. Hij hield die mogelijkheid open, maar in Beijing werd het vervolgens door een regeringswoordvoerder nogal bot van de hand gewezen. Vooralsnog zijn China en Rusland meer lot- dan bondgenoten.

 

Hoe denken Chinezen over Poetin?

Poetin is betrekkelijk populair in China. Een sterke leider hebben de Chinezen zelf ook, maar in Poetin zien ze een president die in woord en daad tegen de VS durft op te staan. Zeker de wat meer patriottistische Chinezen zouden wel willen dat Xi er soms ook wat steviger in zou durven gaan.

Maar Chinese leiders zijn doorgaans voorzichtig en wars van avonturisme. Stabiliteit en voorspelbaarheid gaat bij hun voor alles. Ze doen pas een stap als alle mogelijke alternatieven en tegenstappen zijn overwogen. Misschien gedijen ze op het wereldtoneel zelfs wel in de halfschaduw als Poetin als bliksemafleider alle aandacht opeist. Vergeleken met hem is Xi het toonbeeld van een verantwoordelijke en redelijke wereldleider. Ze zullen het nooit hardop zeggen, maar Chinese leiders vinden Poetin waarschijnlijk een impulsieve narcist.

 

Kunnen de Russen op Chinese steun rekenen als het tot een conflict in Oekraïne komt?

De Chinezen begrijpen Poetin's argumentatie heel goed. Net zoals Rusland zich door westerse machten miskend en ingesloten zegt te voelen, geldt dat voor China namelijk ook. En net als in 2014 met de Krim, kijkt Beijing nu met belangstelling toe hoe de VS, NAVO en Europese Unie op de Russische dreiging reageren.

Maar achter de schermen zullen ze zich toch zorgen maken. Een gewapend conflict met alle risico's van dien op escalatie bevalt China's politieke top helemaal niets. Zelfs als de VS en EU zich beperken tot economische sancties, zal dat effecten hebben voor de wereldeconomie. Dat komt China heel slecht uit.

Ze zullen Poetin in het openbaar niet afvallen. Ze zullen in de VN-Veiligheidsraad geen anti-Russische moties steunen (een blanco stem is voldoende, Rusland beschikt immers zelf over een veto). Maar achter de schermen zal Xi tegen Poetin hebben gezegd geen domme dingen te doen. En duidelijk hebben gemaakt dat als er problemen komen Rusland zijn eigen troep moet opruimen. De kans dat de Chinezen hier militair betrokken bij willen raken is nihil.

 

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

woensdag 26 januari 2022