Q&A Vincent Brussee over China's sociaalkredietsysteem

Laten we gelijk maar met de hamvraag beginnen: bestaat er in China een systeem waarin gedrag van burgers wordt geregistreerd op basis waarvan een individuele score wordt toegekend die de overheid gebruikt om burgers te straffen of te belonen?

“Nee, het sociaalkredietsysteem bestaat in naam, maar in de praktijk is het compleet anders dan veel mensen veronderstellen. Wat er nog het meeste op lijkt is een systeem gericht op de betrouwbaarheid van bedrijven*. Voor zover de Chinese overheid onder de noemer sociaalkredietsysteem individuele burgers registreert, betreft dat vooral hun economische capaciteit. Hebben ze hun leningen terugbetaald? Geven ze gevolg aan rechterlijke vonnissen om bijvoorbeeld schadevergoedingen te betalen? Het is totaal niet hightech, want het wordt praktisch alleen handmatig geadministreerd. En het legt al helemaal niet in een individuele score vast of je veel bier koopt, door rood licht oversteekt of je afval niet netjes scheidt.”

 

Wat bestaat er in China wel aan instrumenten om de burger te stimuleren gewenst gedrag te vertonen?

“Natuurlijk probeert de overheid gewenst gedrag te stimuleren en ongewenst gedrag te ontmoedigen. De Chinese staat hanteert een systeem van rode en zwarte lijsten – wortel en stok. Kom je op een rode lijst terecht, dan biedt je dat een aantal kleine voordelen in jouw contacten met de overheid, zoals voorrang bij procedures. De zwarte lijsten kunnen wel serieuze consequenties hebben. Als jij je misdraagt in de trein of het vliegtuig, kun je op een zwarte lijst komen met een reisverbod. Het gaat dan wel om zware overtredingen, niet zomaar een propje op de grond gooien. Het meest bekend is de zwarte lijst van het hooggerechtshof, waarop mensen worden geplaatst die geen gevolg geven aan een gerechtelijke uitspraak. De mensen op die lijst kunnen niet meer vliegen, eerste klas reizen of in een duur hotel verblijven. De logica daarachter is simpel: als jij een eersteklasticket kan betalen, kun je ook aan jouw andere verplichtingen voldoen.

Aan de uiteinden van het systeem zie je wel dat lokale overheden proberen het systeem van zwarte lijsten op te rekken. In een stad zijn bijvoorbeeld burgers die 'nepnieuws' over het aantal Coronagevallen hebben verspreid op zo’n zwarte lijst terechtgekomen. Het is dus niet per definitie een onschuldig systeem. Het kan voor repressie worden ingezet, al zijn de voorbeelden daarvan beperkt. De Chinese overheid beschikt natuurlijk ook over een veel breder en ingrijpender instrumentarium om met oppositie om te gaan dan een zwarte lijst met reisbeperkingen.”

 

Hoe groot is de kans dat een dergelijk systeem in de nabije toekomst alsnog in gebruik wordt genomen?

“Best wel klein. Er zijn experimenten geweest en China beschikt over de benodigde technologie om zoiets te bouwen. Technologische ontwikkeling was dus niet het struikelblok en toch is het idee stopgezet. Men is zelf tot het inzicht gekomen dat het systeem te arbitrair is. Hoe nuttig is een getal dat je hele leven samenvat? Stel ik heb een restaurant en behaal de volle 1000 punten voor mijn voedselveiligheid en nul punten omdat ik vaak te laat belasting betaal. Wat zegt die score van 500 dan? Want ik ben niet gemiddeld veilig en ik ben geen fraudeur. Eén zo’n indicator zegt niets over alles.

Het wordt al snel te ingewikkeld en veelomvattend. Als je alle bureaucratische verlangens mee wil nemen, dan gaat het niet werken. De grote les is dat low tech oplossingen voor bepaalde problemen veel beter werken.” 

 

Hoe denken gewone Chinezen over deze ontwikkeling?

“Er is steun voor het idee van zwarte lijsten, juist omdat ze grote misstanden aanpakken. Denk aan voedselveiligheid, dat is een objectief groot probleem in China. Die steun is niet onvoorwaardelijk; er is wel degelijk kritiek geweest op pilots met puntensystemen van het publiek, wetenschappers en bureaucraten. Mede daardoor ligt sinds 2019 de focus op zware gevallen.”

 

Waarom is dit verhaal over het Chinese sociaalkredietsysteem zo hardnekkig dat het door zoveel mensen als een feit wordt aangenomen?

“Er zijn meerdere initiatieven geweest in de private sector die daarop leken en de Chinese overheid heeft natuurlijk ook geprobeerd of een dergelijk systeem bruikbaar zou zijn. Maar waar het initiatief in werkelijkheid is uitgedoofd, is het in de gedachte van veel mensen springlevend. Wie had er nou niet 1984 op zijn leeslijst? Sommige mensen hebben misschien Black Mirror gezien.

Het past precies in de technodystopische toekomst die we vrezen én in het plaatje dat wij -vaak terecht- van China hebben als een land waar technologie wordt ingezet om de bevolking te controleren. Die combinatie is heel sterk. Als dan ook nog een respectabel medium als The Guardian of CNN het overneemt is er geen houden meer aan. Dat ontkrachten is ongelooflijk lastig.”

 

Dus als tegenstanders van de CoronaCheck waarschuwen voor een Nederlandse variant van het Chinese sociaalkredietsysteem, dan zijn ze eigenlijk bang voor iets dat helemaal niet bestaat?

“Het is best ironisch dat partijen een fictief beeld gebruiken om een fictief angstbeeld te creëren. China is een nuttige metafoor voor ze, ook al klopt het geschetste beeld helemaal niet.”

 

*) Over het sociaalkredietsysteem voor bedrijven hield ik eerder een Q&A met een andere specialist op dit gebied, Rogier Creemers.

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

vrijdag 18 februari 2022