Oekraïne-oorlog zit relatie EU en China in de weg

Een gesprek tussen doven; zo karakteriseerde de EU-buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell deze week de EU-China top. Die vond vorige week vrijdag 1 april plaats. Per video, want sinds het uitbreken van de Corona-pandemie hebben de Chinese leiders hun land niet verlaten, zelfs niet voor urgente topontmoetingen.

's Ochtends spraken Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, en Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad twee uur met de Chinese premier Li Keqiang. En na de lunch was er nog een onderhoud met president en partijleider Xi Jinping.

 

Uitgebreide gesprekken of niet?

Borell -die bij beide gesprekken aanwezig was- vertelde het Europees Parlement dinsdag dat er niet of nauwelijks over Oekraïne was gesproken, omdat de Chinese zijde zich wilde focussen op positieve punten. En dat terwijl de EU zich zo had voorgenomen Beijing te overtuigen om zijn invloed in Moskou aan te wenden om tot een spoedig staakt het vuren te komen die humanitaire hulp en evacuatie van burgers uit het frontgebied mogelijk moet maken.

Blijkbaar voelde Borell de noodzaak tegenover het jegens China doorgaans nogal kritische Europarlement om het verschil van mening over de Oekraïne-oorlog wat sterker aan te zetten. Want in het verslag van de videocall waren volgens de EU juist "uitgebreide gesprekken" gevoerd over Oekraïne, gevolgd door een lange rij overige gespreksonderwerpen (zowel grieven als afspraken). De Chinese read out van de top benadrukte de noodzaak van samenwerking en sprak van "de wens [van de EU] voor een open uitwisseling met China om het momentum van de goede EU-Chinese relaties vast te houden" en noemde pas als laatste gespreksonderwerp Oekraïne.

 

Agree to disagree

Voor de EU is Oekraïne uiteraard het belangrijkste onderwerp op de agenda omdat de oorlog plaatsvindt aan zijn grenzen, gepaard gaat met dreigementen over de inzet van kernwapens en gevreesd wordt voor toekomstige agressie tegen bijvoorbeeld de Baltische staten. Voor China is het front misschien ver weg, maar ook in Beijing kan men niet gelukkig zijn met de huidige situatie, simpelweg omdat die indruist tegen vrijwel al zijn belangen. Naarmate de oorlog voortduurt, grimmiger wordt en Rusland zich schuldig lijkt te maken aan oorlogsmisdaden, wordt de worsteling voor Beijing wel steeds lastiger. Maar niets wijst vooralsnog op een snelle koerswijziging.

Het grote verschil is dat waar Brussel focust op het heden, China vooral kijkt naar geopolitieke belangen op de lange termijn. Het keurt de invasie niet goed, maar wil Rusland als partner niet kwijt en valt daarom Poetin niet publiekelijk af. Daar kom je niet uit en vandaar China's voorstel to agree to disagree over Oekraïne en die kwestie te compartimenteren van andere dossiers waarop wel kan worden samengewerkt. En als de oorlog -zoals NAVO-baas Jens Stoltenberg deze week zei- nog weleens maanden of zelfs jaren kan duren, dan is dat misschien niet eens zo'n gek idee.

 

Geopolitiek

Net zoals Beijing naar zijn geopolitieke positie op de lange termijn kijkt, doet Washington dat natuurlijk ook. Daar heeft men er belang bij dat het Westen zich verenigt tegen de autocratische agressor, Rusland verzwakt uit dit avontuur komt en een wig tussen de alliantie Rusland-China wordt gedreven.

Vandaar China's terughoudendheid om Poetins avonturisme af te straffen. "Can you help me fight your friend so that I can concentrate on fighting you later?", tweette de Chinese presentator van een actualiteitenprogramma Liu Xin cynisch over de pogingen van de VS om China partij te laten kiezen tegen Rusland.

Ondanks dat de handel met de EU en de VS vele malen belangrijker voor China is dan die met Rusland, calculeert Beijing dat het op termijn meer te verliezen heeft door Rusland van zich te vervreemden, dan te winnen door zich aan te sluiten bij het Westerse front dat Rusland met sancties op de knieën probeert te brengen. Waarbij dient te worden aangetekend dat China daar niet alleen in staat. Er zijn uiteindelijk maar 40 landen die economische strafmaatregelen tegen Moskou hebben genomen. De andere 150 houden de kaarten tegen de borst. Zelfs India voelt er niets voor zijn relatie met Moskou op het spel te zetten - tot zover de internationale coalitie van gelijkgestemde democratieën.

 

Humanitaire overwegingen voorop?

In de kwestie Oekraïne spelen voor de grote machtsblokken verschillende overwegingen een rol, denk aan humanitair, ideologisch, geopolitiek, militair, economisch en diplomatiek. Die belangen zijn soms contrair aan elkaar, verschillen per land inhoudelijk en bovendien zijn ze niet voor alle partijen even belangrijk.

De ironie is dat alle partijen zeggen dat humanitaire overwegingen voorop staan, maar daar kun je best vraagtekens bij zetten. Voor de burgers van Oekraïne, maar evengoed voor militairen van beide zijden, zou het het beste zijn als er zo spoedig mogelijk een staakt-het-vuren wordt bereikt, gevolgd door vredesonderhandelingen. Er wordt wel wat onderhandeld, maar haast lijkt niemand te hebben. China houdt zich afzijdig en het Westen doet alsof ze geen partij is.

 

Vernederend akkoord

Onderhandelingen worden aldus aan de Russische en Oekraïense regering overgelaten. Dat zijn per definitie asymmetrische gesprekken. Hoewel de veldtocht de Russen nogal tegen lijkt te vallen, wordt de oorlog feitelijk alleen op Oekraïens grondgebied uitgevochten tussen twee ongelijkwaardige strijdkrachten.

Dat geeft Rusland de bovenhand in de onderhandelingen. Een akkoord is op korte termijn alleen te verwachten op voor Oekraïne zeer vernederende voorwaarden. Dat wil Zelensky uiteraard niet. En het Westen ook niet. Die willen uit ideologische overwegingen dat het internationale recht zegeviert, dat Rusland niet voor zijn agressie wordt beloond en dat Oekraïne geen concessies hoeft te doen aan zijn democratisch systeem, de gekozen regering, zijn soevereiniteit en territoir.

 

Menselijke tol

Ook geopolitiek gezien is een Oekraïense capitulatie niet in het belang van het Westen. Dat wil Poetin terug in zijn hok en de Chinees-Russische alliantie verzwakken. Om dat te bereiken wordt Oekraïne zoveel mogelijk met militair materieel en inlichtingen gesteund, evenwel zonder direct betrokken te raken.

Kil gezegd: onze strategie is de oorlog te rekken en de menselijke tol voor de Russen op te drijven in de hoop dat ze vrijwillig de wapens neerleggen. Er is maar één probleem: op deze manier laten wij Zelensky en zijn volk onze oorlog uitvechten. Zoals Kishore Mahbubani zaterdag in het FD zei: "Het Westen is bereid tegen Rusland te vechten tot de laatste Oekraïener".

 

Proxy-oorlog

Natuurlijk doen we ook zelf wat. We proberen Rusland economisch te raken door middel van sancties. Liever geen sancties die ons teveel pijn doen, ook al zouden die de financiering van Poetins oorlog werkelijk raken. Er zijn vooralsnog weinig politici die de kiezer willen vertellen dat de kachel niet meer kan branden.

Als geopolitieke overwegingen de boventoon voeren, dreigt het conflict in een proxy-oorlog te ontaarden tussen de VS en China dat door Rusland op Oekraïens grondgebied wordt uitgevochten, met alle risico's van dien voor Europa op militaire spill over-effecten. De belangen kunnen dan zo oplopen dat China zich daadwerkelijk genoodzaakt voelt Rusland militair te steunen, hetgeen het tot nu toe niet heeft gedaan.

 

Wensdenken

Het is goed te verdedigen dat de VS/EU/NAVO niet direct betrokken willen raken bij oorlogshandelingen met Rusland. Maar je kunt niet tegelijkertijd verwachten dat Rusland en Oekraïne er samen wel uitkomen, als wij maar genoeg wapens sturen en sancties afkondigen. Wie gelooft dat het leed en de vernietiging spoedig kan worden beëindigd als Poetin en Zelensky maar aan de onderhandelingstafel komen, doet aan magisch denken.

Waar de EU zegt dat China zijn rol als verantwoordelijke wereldleider moet pakken en Rusland moet sensibiliseren, redeneert Beijing andersom. Daar is men ervan overtuigd dat het Westen de sleutel tot vrede in handen heeft. De opvatting dat het Westen direct met Rusland moet onderhandelen over de veiligheidssituatie in Europa is hier niet populair. Want daarbij zullen compromissen moeten worden gesloten en zal Poetin wegkomen met zaken waarvan ons rechtvaardigheidsgevoel zegt dat hij ervoor gestraft dient te worden. Dat is een onprettige constatering voor wie meent dat hij het morele gelijk aan zijn kant heeft. Maar het alternatief is dat we moeten toezien hoe de oorlog nog maanden voortduurt. Met een rein geweten, dat wel.

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

donderdag 7 april 2022