Q&A: Vincent Chang over 50 jaar diplomatieke betrekkingen met China

Het lijkt een keerpunt 1972, maar in feite gingen de banden veel verder terug, is het niet?

“Als we naar de recente geschiedenis kijken wordt de Volksrepubliek al vrij snel – in maart 1950 – door Nederland erkend. Maar die erkenning leidt aanvankelijk niet tot diplomatieke betrekkingen, omdat de Chinese regering de erkenning enkel ter kennisgeving aanneemt en aanvullende eisen stelt, zoals ‘vriendelijk gedrag’. Pas vier jaar later, na de Korea-oorlog, worden er ook diplomatieke betrekkingen aangeknoopt. Die blijven echter 18 jaar lang beperkt tot het niveau van zaakgelastigde. Dus wat we in mei vieren is 50 jaar diplomatieke betrekkingen op ambassadeursniveau, oftewel de ‘normalisering’ van de wederzijdse diplomatieke betrekkingen.”

“Kijken we nog verder terug in de geschiedenis, dan zie je al begin 17e eeuw de eerste handelsrelaties tussen Nederland en China ontstaan. In eerste instantie semi-officieel via gezantschappen van de VOC, een particuliere handelsonderneming die in die tijd wel vaker namens de staat optreedt in het buitenland. In de 19e eeuw vestigen zich de eerste Nederlandse consuls in Chinese verdragshavens zoals Shanghai, Guangzhou en Xiamen. In 1863 wordt dan het eerste bilaterale verdrag tussen het keizerlijk hof en Nederland gesloten. Een ongelijk verdrag in Chinese ogen, want niet op basis van gelijkwaardigheid. Vanaf 1872 is er dan een Nederlandse gezant in China en een paar jaar later ook een Chinese gezant voor Nederland. Die overigens meerdere landen onder zich heeft en vanuit zijn standplaats Berlijn rondreist en regelmatig in Hotel Des Indes op het Lange Voorhout verblijft.”

“In 1911 vernieuwen we het verdrag met de Republiek China, maar het in Chinese ogen ongelijkwaardige aspect van het verdrag wordt pas laat in de Tweede Wereldoorlog, in 1945 gelijkgetrokken. Dat effent de weg om in 1950, relatief snel na de oprichting van de Volksrepubliek, als een van de eerste Westerse landen communistisch China te erkennen.”

“Dus dat we 1972 vieren is in zekere zin een arbitraire keuze, zeker als je bedenkt dat Nederland al in 1950 de Volksrepubliek erkent. Maar politiek gezien is het een goed te begrijpen moment, omdat er aan eerdere gelegenheden altijd wel een schaduwzijde kleeft. Voor Peking is 1972 een belangrijk moment omdat Nederland daarin zijn Eén China-beleid bevestigt.”

 

Hoe kwam het verdrag in 1972 precies tot stand?

“Je zou zeggen: het bezoek van Nixon aan China maakt de weg voor Westerse landen vrij, maar er gaat nog iets aan vooraf. In oktober 1971 steunt Nederland het Albanese voorstel om de zetel in de Verenigde Naties aan de Volksrepubliek te geven. Nixon heeft dan al wel aangekondigd dat hij China gaat bezoeken, maar dat moet dan nog gebeuren. Maar alleen al die aankondiging zorgt voor een politieke aardverschuiving. Veel westerse landen klappen dan om, terwijl het bij de Amerikanen nog tot 1979 zal duren voordat ze de Volksrepubliek China officieel erkennen. Sterker nog: in 1971 proberen ze tevergeefs, en dus zonder Nederlandse steun, te voorkomen dat China ten koste van Taiwan die zetel overneemt.”

“Dat maakt de weg vrij voor de Nederlandse regering om opnieuw te onderhandelen over een hoger niveau van diplomatieke betrekkingen en eindelijk een ambassadeur naar Beijing te sturen. Die post gaat naar Jan Vixseboxse. Dat is dezelfde persoon die op 27 maart 1950 als junior tolk-diplomaat de nota van erkenning aan de Chinese regering overhandigde, omdat hij op dat moment de enige afgevaardigde van de Nederlandse overheid is in Beijing.”

“Maar voordat het zover is, moet de Nederlandse regering in ‘72 stevig met de Chinese regering onderhandelen over de precieze formulering van haar Eén China-beleid. Nederland wil aanvankelijk niet verder gaan dan ‘nota nemen van’ Beijing’s claim op Taiwan, maar uiteindelijk wordt er een compromis bereikt in de vorm van ‘eerbiedigen’. Op 18 mei wordt het communiqué getekend waarbij het niveau van de diplomatieke betrekkingen wordt verhoogd van chargés d’affaires naar ambassadeurs. Een dag later wordt de tekst van het communiqué gepubliceerd op de voorpagina van het Volksdagblad. Die krant is hier na een lange omweg op mijn kantoor komen te hangen.”

 

Waarom is er niet voor gekozen om zowel de Volksrepubliek als Taiwan te erkennen?

“Die beslissing gaat terug naar 1950. Op hetzelfde moment dat Vixseboxse in Beijing de nota van erkenning aanbiedt, stuurt de Nederlandse regering een telegram naar Taipei waarin het aankondigt dat het betreurt dat het de erkenning van de Republiek China intrekt.”

“Bij die beslissing was de Nederlandse interpretatie van het volkenrecht uiteindelijk leidend. Volgens die interpretatie gaat het er bij een burgeroorlog om welke regering de effectieve controle heeft over het overgrote deel van het grondgebied van de staat met uitzicht op continuïteit. Het gaat daarbij dus niet over de legitimiteit van dat regime, alswel de feitelijke controle over het territoir. Ook in 1972 ziet men geen aanleiding dit te heroverwegen. Taiwan zei al die tijd immers niet: erken ons óók maar. Beide regeringen legden een exclusieve claim op het gehele territoir van China. Er was geen claim van een onafhankelijk Taiwan, dus waarom zou Nederland dat erkennen?”

 

Die relatie is overwegend goed geweest. Er zijn twee dieptepunten: de Duikbotenaffaire in 1980 en de Tiananmenopstand in 1989.

“In 1980 vindt er het bezoek aan Beijing plaats van premier Dries van Agt en minister van buitenlandse zaken Chris van der Klaauw. Niet lang daarna geeft de regering een exportvergunning af voor de levering van twee onderzeeërs aan Taiwan door RSV. De Chinese autoriteiten zijn daar verbolgen over en verwijten Nederland niet alleen dat deze handelwijze in strijd is met het communiqué van 1972, maar ook dat de Nederlandse bewindslieden daar tijdens hun bezoek niet eerlijk over zijn geweest. Als reactie hierop verlaagt China het niveau van de diplomatieke betrekkingen weer tot het niveau van zaakgelastigden.”

“Ook hier speelt een bijzondere persoonlijke verhouding een rol. Het is Dirk Stikker die als minister van buitenlandse zaken in 1950 diplomatieke betrekkingen met China aanknoopt op het niveau van zaakgelastigden en het is zijn zoon Allerd Stikker, als directeur van RSV, die ervoor zorgt dat de relatie dertig jaar later weer tot dat niveau wordt teruggebracht. De dip is uiteindelijk tijdelijk en zal maar twee jaar duren.”

“In 1989 staat een staatsbezoek van koningin Beatrix aan China gepland, als begin juni de Tiananmenopstand bloedig wordt neergeslagen. Het is duidelijk dat een bezoek ongepast is, maar beide regeringen talmen het te annuleren. Het vliegtuig met de hofhouding van Beatrix staat al op de startbaan voor vertrek naar Beijing als de beslissing in Den Haag valt. Nederland loopt internationaal niet voorop met sancties, maar volgt toch het voorbeeld van andere westerse landen. Hoewel het wapenembargo tot op de dag van vandaag van kracht is, normaliseren de verhoudingen weer snel. Deze dips in de relatie hebben dus één ding gemeen: de relatie worden snel weer genormaliseerd en al snel worden de handelsmissies hervat.”

 

Hoe belangrijk is deze herdenking?

“Op zichzelf is deze specifieke herdenking niet heel belangrijk. Zoals we al zagen gaan de banden veel verder terug dan 1972, en daar mag wat mij betreft best meer aandacht aan besteed worden. Tegelijkertijd vind ik het wel heel goed dát er een moment van reflectie is. Dit biedt beide kanten de gelegenheid om terug te blikken, ook op de betrekkingen van vóór 1972. Het brengt in herinnering dat we ergens vandáán komen, dat er een traject is afgelegd, met alle ups en downs van dien, dat het onderhouden van de bilaterale band inspanning vereist maar ook dat die uiteindelijk veerkrachtig is. Het zou raar zijn dit ineens te ‘vergeten’ op het moment dat we minder blij zijn met China’s rol op het wereldtoneel."

"Maar ook los van de historische betekenis biedt dit soort herdenkingen een kans om de samenwerking in allerlei sectoren te verstevigen. Dit heb ik zelf tien jaar geleden goed kunnen zien toen ik met mijn eigen onderzoek bij dit soort herdenkingen betrokken was. Het is een aanleiding om de bilaterale relatie te verversen en onderhouden. En dat is precies ook de taak van Buitenlandse Zaken, want het dient het Nederlandse belang.”

 

Meer weten over dit onderwerp? Lees dan ook het boek dat Vincent Chang over de Chinees-Nederlandse betrekkingen in de periode 1927-1950 schreef en welke rol de Tweede Wereldoorlog, de Chinese burgeroorlog en de dekolonisatie van Indonesië daarbij speelde: Forgotten Diplomacy.

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

donderdag 21 april 2022