Vijf vragen over Pelosi's bezoek aan Taiwan

Wat is er precies aan de hand?

Nancy Pelosi (82) is de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Zondag is zij, vergezeld door vijf andere afgevaardigden van de Democratische partij, vertrokken voor een meerdaagse rondreis door Azië. Die brengt haar, volgens een verklaring van haar kantoor, langs Singapore (waar zij is als ik dit schrijf), Maleisië, Zuid-Korea en Japan.

Al langer gaan geruchten dat zij op die trip Taiwan zal aandoen. Dat zou dan dinsdag kunnen gebeuren, op weg van Maleisië naar Zuid-Korea, maar Amerikaanse media houden het voorlopig op een bliksembezoek op woensdag. Dan zou ook een ontmoeting met president Tsai Ing-wen op het programma staan.

De Chinese regering reageerde furieus op het bericht dat zo'n vooraanstaande politieke figuur naar Taiwan zou reizen. Volgens Beijing speelt Amerika met vuur en zal het zichzelf vroeg of laat branden. President Xi hintte vorige week in zijn telefoongesprek met president Biden op een militair antwoord; wat dat dan ook precies moge betekenen. Ook diverse Chinese legerfunctionarissen sloegen de afgelopen dagen krijgshaftige taal uit.

Waarom wil Pelosi naar Taiwan?

Goede vraag. Officieel om haar steun uit te spreken aan de democratisch gekozen regering in Taipei. Pelosi is altijd al een China-havik geweest die er niet voor terugdeinsde op de tenen van de Chinese leiders te gaan staan. Zo sloop ze in 1991 tijdens een officieel bezoek met twee andere afgevaardigden weg naar het Tiananmenplein, waar twee jaar eerder bloedig een opstand was neergeslagen, om daar een klein protestspandoek uit te rollen.

Pelosi ontpopte zich tot een van de machtigste spelers in de Amerikaanse politiek, maar het einde is in zicht. Zij is niet herkiesbaar bij de Midterm-verkiezingen op 8 november. Als ze nog een statement wil maken over Taiwan (of tegen China) dan moet het snel gebeuren. Critici zeggen dat het bezoek nergens anders toe dient dan ter meerdere glorie van Pelosi zelf.

Hebben zij een punt?

Het staat iedere Amerikaanse politicus vrij naar Taiwan te reizen. De vraag is of het verstandig is. Dat de VS Taiwan steunen is overduidelijk en binnen de Amerikaanse politiek onomstreden. Het bezoek van Pelosi voegt dus weinig toe en heeft vooral symbolische waarde.

Tegelijkertijd zet haar bezoek de toch al ijzige Chinees-Amerikaanse relatie verder onder druk. En dat juist op een moment dat de Biden-regering probeert een einde te maken aan de vrije val die de onderlinge verhoudingen de afgelopen paar jaar hebben doorgemaakt. Grote vrienden zullen China en Amerika nooit worden, maar op een aantal dossiers is internationale samenwerking geboden (Rusland, klimaat, handel) en bovendien moet worden voorkomen dat een onverwachte crisis zomaar uit de hand kan lopen.

Het is niet voor niets dat de regering in Washington ongemakkelijk is met het Taiwan-bezoek. Het Amerikaanse leger liet zelfs weten het bezoek af te raden. Wat verder opvalt is dat er geen enkele Republikein -hoewel wel uitgenodigd- tot Pelosi's gezelschap behoort. Het bezoek is dus ook in Amerika zelf omstreden, juist omdat er meer na- dan voordelen aan lijken te zitten.

Maar ja, de president en zijn regering gaan dan wel over het Amerikaanse buitenlandse beleid, maar formeel hebben zij niets te zeggen over waar volksvertegenwoordigers wel of niet naartoe reizen. En toen het voorgenomen bezoek publiek werd, was er geen weg terug zonder zwak te lijken. Net zoals Xi niet zonder gezichtsverlies stil kan zitten.

Dat China zo boos reageert is toch niets nieuws?

Klopt. Zelfs de frase over het spelen met vuur behoort al drie jaar tot het vaste repertoire van de Chinese leiders. Het is de gebruikelijke retoriek als Amerika steun uitspreekt of geeft aan Taiwan, dat door China als een opstandige provincie wordt beschouwd. China's leiders hameren er al decennialang op dat hereniging met het moederland voor hun beleidsprioriteit nummer één is.

Toch is de Chinese boosheid dit keer ernstiger dan normaal. Dat heeft met twee dingen te maken. Ten eerste de functie die Pelosi bekleedt. Zij is de hoogste Amerikaanse functionaris sinds in 1997 Newt Gingrich Taiwan bezocht. De voorzitter van het Huis van Afgevaardigden is de nummer 3 in de staatsrechtelijke rangorde. Mocht de president en de vice-president iets overkomen, dan moet de Speaker of the House de regering leiden. Pelosi is dus niet zomaar een volksvertegenwoordiger. Zij is bovendien anders dan Gingrich indertijd partijgenoot van de zittende president, wat de indruk wekt dat zij met haar bezoek een regeringsstandpunt vertegenwoordigt.

Ten tweede is het de timing van het bezoek. Over een paar weken vind in Beijing het belangrijke vijfjaarlijkse congres van de communistische partij plaats. Het moet wel heel vreemd lopen als president Xi daar niet zijn derde termijn krijgt. Maar hoe sterk zijn positie binnen de partij is en of hij erin slaagt veel loyalisten op sleutelposities te benoemen is minder zeker. Concurrerende facties binnen de partij zouden het bezoek van Pelosi kunnen aangrijpen om Xi's positie te verzwakken. Dat betekent dat Xi niet schouderophalend op deze provocatie kan reageren. Hij moet iets doen om intern te laten zien dat hij een sterke leider is die zich niet door de Amerikanen laat ringeloren in deze belangrijke kwestie.

Hoe zou China kunnen reageren op het bezoek?

Een deel hebben we al gezien: boosheid, dreigementen en wapengekletter. De Chinezen willen de burgers van Taiwan het gevoel geven dat Pelosi's bezoek hun situatie eerder onveiliger heeft gemaakt dan dat het ze iets heeft opgeleverd.

We zagen al troepenopbouw in de provincie Fujian, aan de Chinese zijde van de Straat van Taiwan. Daar zijn ook legeroefeningen gehouden. We zullen de komende dagen ook de Chinese marine en luchtmacht rond Taiwan in actie zien.

Misschien dat China nog een sterker signaal zal afgeven, om politieke leiders uit Amerika en andere landen te ontmoedigen Pelosi's voorbeeld te volgen. Daar is niet veel voor nodig. Een paar jets een stukje in de richting van haar vliegtuig dirigeren is voldoende om een mini-crisis te veroorzaken. De Amerikanen moeten dan wel reageren en zelf straaljagers de lucht in sturen om haar te beschermen.

Maar alles sterker dan dat lijkt uitgesloten. China noch Amerika zijn momenteel uit op een gewapend conflict. Het bezoek van Pelosi is een ergernis voor Beijing, maar geen reden om de lont in het kruitvat te steken.

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!