De balans van Pelosi's bezoek aan Taiwan

Zoveel mensen volgden wereldwijd op dinsdag 2 augustus live vlucht SPAR19 dat de servers van Flightradar24 overbelast raakten. Toen de Boeing 737 van de Amerikaanse luchtmacht met aan boord Nancy Pelosi via een ruime omweg vanaf Maleisië in Taipei landde, begonnen alle grote nieuwszenders rechtstreeks beelden van haar aankomst uit te zenden.

Na haar vertrek de dag erop, kondigde het Chinese leger vier dagen militaire oefeningen rond Taiwan aan. China gaf daarvoor een zogeheten notice of avoidence af, een notificatie aan het scheep-en luchtvaartverkeer om uit de buurt te blijven omdat er met scherpe munitie zou worden geoefend.

Omdat de zes oefengebieden rondom Taiwan lagen, werkte dit in de praktijk als een vierdaagse blokkade. Een politieke boodschap met militaire middelen. Nadat de oefeningen formeel zouden eindigen oefenden de Chinezen nog even (kleinschaliger) door en als ik deze blog schrijf is er een tweede bezoek van (minder prominente) Amerikaanse volksvertegenwoordigers aan de gang en zijn er nog steeds Chinese jets en marineschepen rond het eiland actief.

 

Status quo

Op het eerste gezicht lijkt er niet veel veranderd. De VS steunen Taiwan. En China is boos en laat de spierballen zien. Maar er is wel degelijk veel gewijzigd. En niet per se in het voordeel van Taiwan.

 

Vanuit Amerikaans perspectief: de president en zijn kabinet gaan over het buitenlands beleid van de VS. Zij vonden de timing van het bezoek ongelukkig en voorzagen dat de mogelijke nadelen niet tegen de voordelen zouden opwegen. Dat de VS Taiwan steunen is immers op zichzelf niets nieuws; Pelosi's bezoek voegt daar niets aan toe. Door toch te gaan ondermijnde ze internationaal de positie van haar president. Wie is er nou de baas als het over buitenlandse politiek gaat de volgende keer dat Biden Xi aan de lijn heeft?

Pelosi liet aan de ene kant zien dat zij niet wijkt voor Chinese dreigementen. Amerikaanse politici maken zelf wel uit of en wanneer ze in Taiwan op bezoek gaan, was de boodschap. Maar waar de Chinezen niets konden doen om haar bezoek te voorkomen; zo konden de VS vervolgens alleen maar toekijken toen Chinese oefeningen de facto het vlieg- en vaarverkeer van en naar Taiwan een paar dagen lamlegden. Amerika lijkt hierdoor zowel onverschrokken als tandeloos.

 

Andere landen in de regio leken niet erg gecharmeerd van Pelosi's bezoek. ASEAN-landen riepen China én de VS op het hoofd koel te houden en zich te onthouden olie op het vuur te gooien. De Zuid-Koreaanse president Yoon Suk-yeol zag bij nader inzien toch maar van een ontvangst van Pelosi af. Met andere woorden: zelfs Amerika's bondgenoten vertikten het partij te kiezen en hielden de VS op zijn minst medeverantwoordelijk voor de ontstane spanningen.

Minder aandacht dan de Chinese oefeningen, kregen de sancties die tegelijkertijd werden afgekondigd. China schort een aantal vormen van overleg met de Amerikanen op het gebied van militaire zaken, drugs- en criminaliteitsbestrijding en klimaatverandering op. De Chinese maatregel komt op een moment dat Washington bereid leek om de ijzige relatie te stabiliseren en tot praktische werkafspraken met Beijing te komen op gebieden met gedeelde belangen. Dat raakt uiteraard beide landen, maar het betekent vooral dat de wereld een stukje onveiliger wordt als de twee belangrijkste grootmachten er niet in slagen de meest basale vorm van overleg in stand te houden. Overigens laat China zich hiermee niet van zijn beste kant zien, als het bereid is zaken van algemeen belang zoals klimaatmaatregelen in te zetten voor politieke doeleinden.

 

Vanuit Taiwanees perspectief: de regering in Taipei heeft Pelosi uitgenodigd en zal tevoren hebben ingecalculeerd dat het signaal dat van het hoge Amerikaanse bezoek uitgaat zwaarder weegt dan eventuele Chinese tegenmaatregelen. Sterker nog; hoe dreigender en agressiever China zich opstelt, hoe beter dat past bij Taiwans slimme Calimero-pr.

Pelosi's bezoek was publicitair een enorm succes en heeft (de kwestie) Taiwan in de schijnwerpers van de wereld geplaatst. Volgens Pelosi zelf was haar bezoek bedoeld om de steun van de Verenigde Staten aan Taiwan te benadrukken en zij plaatste het bezoek nadrukkelijk in de context van de strijd van democratie versus autocratie.

 

Ook binnenlands hoeft president Tsai Ing-wen en haar DPP-regering zich geen zorgen te maken. Haar praktische China-beleid (standvastig in het verdedigen van Taiwans autonomie en democratie, maar voorzichtig als het om tornen aan de status quo gaat) kan op brede steun rekenen. 

Taiwans burgers leven al decennia onder de dreiging van Chinese militaire agressie, dus daar rent men niet onmiddellijk naar de schuilkelder als het vasteland de spierballen laat rollen. Toch kan het de burgers niet zijn ontgaan dat China dit keer bereid was verder te gaan dan ooit tevoren. Zo vlogen er vier langeafstandraketten over het eiland en hoofdstad Taipei. Een surrealistisch gezicht!

China kondigde bovendien enkele invoerbeperkingen af, zoals op de import van Taiwanese vis. Op de totale handelsstroom stelt het niet zoveel voor, maar op sectorniveau kan het uiteraard fikse consequenties hebben.

 

Vanuit Chinees perspectief: de combinatie van de senioriteit van het bezoek (Pelosi is behalve de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden ook de nummer 2 in de rij van opvolging van de president) en de timing (enkele weken voor het plenaire congres van de Chinese Communistische Partij waar over de toekomst van Xi wordt beslist) maakte dat het Chinese leiderschap zich genoodzaakt voelde krachtig te reageren.

Het trok een draaiboek uit de kast dat inspeelt op het enige waar de Westerse wereld werkelijk voor terugdeinst: oorlogsdreiging. Dus er werden troepen samengetrokken in de kustprovincie Fujian en China's luchtmacht en marine oefenden op zes plekken rond Taiwan. Wat opviel was dat het gebied deels overlapte met wat Taiwan als zijn territoriale wateren ziet.

 

China beschouwt Taiwan als een afvallige provincie en erkent dus niet dat het überhaupt over zoiets als territoriale wateren beschikt. Toch respecteerde China tot twee weken geleden deze grenzen. Daarmee nadert het nu letterlijk het eiland.

In dit verband nog een opvallende nieuwigheid: China claimde de gehele Straat van Taiwan voortaan als nationale binnenwateren te beschouwen. Het internationaal zeerecht biedt daar geen grondslag toe; zelfs in Beijings ijzeren logica dat Taiwan tot de Volksrepubliek behoort, is de afstand tussen beide landmassa's zo groot dat de Straat van Taiwan onmogelijk als binnenwateren valt te beschouwen. Dit dwingt de VS om daar binnen niet al te lange tijd freedom of navigation-missies te gaan varen. Maar het is duidelijk dat die voortaan met nog meer spanningen zullen zijn omgeven dan voorheen al het geval was. China gaat proberen dat met initimiderend gedrag van vliegtuigen en schepen onaantrekkelijk te maken. Ongelukken en miscalculaties liggen hier op de loer.

 

De Taiwanese minister van buitenlandse zaken Joseph Wu zei dat China een invasie van zijn eiland oefende, maar wie goed kijkt ziet dat de Chinese krijgsmacht iets heel anders demonstreerde: de mogelijkheid een blokkade van Taiwan in te stellen en hulptroepen van andere landen de toegang tot het gebied te ontzeggen. Het was natuurlijk niet geheel toevallig dat Chinese raketten in zee plonsten tussen Taiwan en Okinawa, het Japanse eiland met een grote Amerikaanse legerbasis.

En dat is nog niet alles: China liet zien dat ze helemaal geen invasie nodig heeft om Taiwan te controleren en dat dit zelfs in vredestijd tot de mogelijkheden behoort. Het nieuwe normaal is dat China het kan en niemand ze tegen kan houden. We zullen de komende jaren vaker zien dat China een paar dagen gaat oefenen rond Taiwan om zo en passant het lucht- en vaarverkeer te ontregelen. Naarmate Taiwan en de rest van de wereld hieraan gewend raken, zullen de oefeningen langer duren en een nog dreigender karakter krijgen om hetzelfde intimiderende effect te bereiken.

 

Tenslotte wijs ik op het nationalisme en patriottisme in China, dat rond Pelosi's bezoek een kookpunt bereikte. "Ik heb nooit eerder zulke sterke herenigingssentimenten op Weibo gezien", zei Manya Koetse, hoofdredacteur van Whatsonweibo, de site die Chinese sociale media monitort. Daar schuilt een gevaarlijk element in; het jarenlang voeden van nationalisme verhoogt de binnenlandse kosten voor geduld en terughoudendheid. Zo praten de Chinese leiders zichzelf een hoek in waar ze op een gegeven moment niet meer zomaar uit kunnen komen.

 

Samenvatting

Pelosi's bezoek heeft voor alle betrokken partijen voor- en nadelen. En wellicht zullen zij die ieder weer anders wegen. Maar wie alles overziet kan niet anders dan tot de conclusie komen dat haar bezoek een aantal gebeurtenissen in gang heeft gezet die de veiligheid en stabiliteit in de regio (en daarmee in de wereld) heeft verminderd. Uitgedaagd door de VS heeft China de inzet fors verhoogd. En dat treft Taiwan het meest.

Sommigen zullen zeggen: China had deze stappen vroeg of laat toch wel gezet. En dat is waar. China heeft geduld, kijkt naar de lange termijn en had de draaiboeken waarschijnlijk al langer klaarliggen. Maar als je de Chinese aanspraken op Taiwan beschouwt als een tijdbom die op een onbekend moment zal afgaan, dan heeft Pelosi de klok een stukje vooruit gezet.

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

 

maandag 15 augustus 2022