Xi zit gebeiteld. En wat nu?

Xi versterkt zijn positie

Toen in 2018 werd voorgesteld de maximum twee termijnen voor een president uit de Chinese grondwet te schrappen, was wel duidelijk dat de partij plannen had met Xi na 2022. Het was dan ook geen verrassing dat zondag Xi als eerste door de deuren van de Gouden Hal kwam en de wereld liet weten dat hij was herkozen als secretaris-generaal. Hij vergeleek het leiden van de partij met een nooit eindigend schoolexamen.

Dat betekent dat hij ook zal worden voorgedragen voor een derde termijn als president. Daarover beslist formeel het Nationale Volkscongres in maart 2023, maar omdat dit gremium louter uit partijleden bestaat en enkele leden van daaraan loyale partijen is dat niet meer dan een formaliteit. Bij zijn vorige benoeming in 2018 stemde van de bijna drieduizend parlementariërs er maar twee tegen (wel een verdubbeling van het aantal tegenstemmers ten aanzien van Xi's allereerste benoeming in 2013 overigens).

 

Veel interessanter is wie er achter Xi aan liepen, het nieuwe staand (ook wel permanent) comité van het Politbureau; samen de zeven machtigste mannen van de Volksrepubliek. Li Qiang (63), allereerst. We weten het niet zeker, maar doorgaans is de nummer twee in de volgorde de beoogd premier. Li is partijsecretaris in Shanghai en in die hoedanigheid verantwoordelijk voor een nogal chaotische lockdown eerder dit jaar. Dat is een verrassende promotie, want voorgaande keren was het altijd een vice-premier die werd bevorderd. Li heeft bovendien geen ervaring in het landsbestuur. Maar hij is wel een vertrouweling van Xi; Li fungeerde als zijn stafchef toen Xi de hoogste partijbons in de provincie Zhejiang was (2004-2007).

Zhao Leji (65) is de nieuwe nummer drie van de partij. Hij maakte de afgelopen vijf jaar al deel uit van het staand comité en is verantwoordelijk voor de machtige interne disciplinecommissie van de partij en aldus verantwoordelijk voor Xi's permanente anti-corruptiecampagne.

Wang Huning (67) maakte ook al deel uit van het staand comité, maar maakt een sprongetje in de hiërarchie naar plek vier. Hij is een vertrouweling van Xi en wordt gezien als het ideologische brein achter zijn politieke agenda.

Wel een nieuw gezicht is Cai Qi (66), hij wordt verantwoordelijk voor het algemeen secretariaat, het bureau dat de dagelijkse gang van zaken van de partij bestiert. Hij is ook een oud-medewerker van Xi; hij maakte deel uit van zijn staf in zijn tijd in zowel Fujian als Zhejiang.

Ding Xuexiang (60) is een nieuw gezicht, maar ook weer niet. Hij treedt toe tot het staand comité, maar verkeert al jarenlang in de schaduw van Xi. Ze kennen elkaar uit Xi's periode in Zhejiang. Xi haalde Ding vervolgens in 2013 naar Beijing als zijn persoonlijk secretaris. In die hoedanigheid vergezelde hij hem regelmatig op werkbezoeken in het land en buitenlandse reizen. Dings benoeming is in zoverre een verrassing, dat hij nog nooit een hoge bestuursfunctie in het land heeft vervuld. Dat hij nu toch tot het rijtje topleiders toetreedt wordt als exemplarisch beschouwd voor de stoelendans die momenteel plaatsheeft: loyaliteit en vertrouwen is voor Xi belangrijker dan (ongeschreven) benoemingsregels.

Het zevental wordt gecomplementeerd door Li Xi (66), ook al iemand die lang terug gaat met Xi. De partijchef van de provincie Guangdong maakt promotie uit het Politbureau en wordt verantwoordelijk voor de interne disciplinecommissie.

Dat betekent dat de huidige premier Li Keqiang, Li Zhanshu, Wang Yang (die als premier werd getipt) en Han Zheng plaatsmaken en met pensioen gaan.

 

Het nieuwe staand comité maakt duidelijk dat Xi zich succesvol heeft weten te omringen met vertrouwelingen. Ook in het 24 personen tellende Politbureau (was 25) heeft hij diverse loyalisten benoemd gekregen en zijn partijbonsen die tot andere facties worden gerekend afgezwaaid. Op de slotdag van het congres werden bovendien enkele resoluties aangenomen die Xi's positie versterken en zijn visie vastleggen in de partijstatuten. Dat is een eer allereerst, maar ook een teken dat Xi als de kern van de partij wordt beschouwd.

Of dit ook betekent dat Xi ambities heeft na 2028 verder te regeren is een andere vraag. Het enige zinnige dat we erover kunnen zeggen is dat er geen duidelijke kroonprins in beeld is. Aan de andere kant kreeg Xi niet de titel partijvoorzitter of leider van het volk toebedeeld; termen die hem op gelijke hoogte met Mao Zedong zouden plaatsen.

 

Economische stilstand

Xi heeft zijn eerste twee termijnen gebruikt om zijn persoonlijke positie en die van de partij te versterken. Dit partijcongres bevestigt het beeld dat dit is gelukt. Xi mag door en hoeft door de benoeming van loyalisten niet te vrezen voor politiek verzet tegen zijn agenda. Dat roept de vraag op: wat gaat Xi doen met die macht?

Als we moeten afgaan op wat hij bij het begin van het congres presenteerde in zijn werkrapport en in zijn speech bij de slotceremonie: niet veel. Net zoals Chinawatchers uit de hele wereld proberen chocola te maken van wat we zien, wordt alles wat we horen ook nauwkeurig bestudeerd. Er worden lijsten gemaakt van sleutelbegrippen en hoe vaak die worden gebruikt ten opzichte van de vorige congressen waar Xi en zijn voorgangers spraken. Zo proberen we inzicht te krijgen in wat beleidsprioriteiten zijn.

En wat blijkt? Doorzettingsvermogen werd het meest genoemd. Veiligheid en Marxisme zaten in de lift. Economie en hervorming daarentegen kwamen minder vaak aan de orde. Dat lijkt er op te wijzen dat Xi op de ingeslagen weg verder wil en economische hervormingen geen prioriteit hebben. Wel legde Xi de nadruk op China's zelfredzaamheid, innovatie en technologische ontwikkelingen. Maar dat is ook weer niet zo gek, omdat de Verenigde Staten pal voor het congres aankondigden aan de kraan met halfgeleiders en de benodigde techniek om die te produceren wil dichtdraaien om zo China's economische ontwikkeling te vertragen.

De grote vrees is nu dat Xi's jaren op economisch gebied stilstand betekenen. En dat terwijl er genoeg werk is te doen. China kampt met enkele systeemrisico's (vastgoed, schuldenberg), maar ook met tegenvallende economische groeicijfers. De beurzen in Shanghai en Hong Kong openden maandag na het congres lager; een teken dat beleggers er weinig vertrouwen in hebben.

 

Geen einde aan ZeroCovid-beleid

Een belangrijke reden dat de economische motor hapert zijn de steeds weer terugkerende lockdowns. Alleen al om die reden zou China eens kritisch naar zijn rigide ZeroCovid-beleid moeten kijken.

Maar uit niets bleek dat de partij daar mee bezig is. Xi presenteerde het huidige beleid als een succes: omdat China "mensenlevens boven alles" heeft gesteld, "heeft de totale oorlog tegen de verspreiding van het virus een overwinning opgeleverd." Hoewel een snelle afschaling van de maatregelen onmogelijk is - als het virus nu alsnog om zich heen grijpt zou dat een enorme gezondheidscrisis veroorzaken- had de partij toch iets van perspectief kunnen bieden. Dat is niet gebeurd en dat is niet alleen slecht nieuws voor de economie, maar ook een potentiële bron van maatschappelijke onrust.

 

Buitenlandse politiek

De obsessie van de partij met controle, veiligheid en stabiliteit geldt niet alleen binnenlands, maar evengoed met het buitenland. Xi had het boekje met beeldspraak er nog even op nageslagen en sprak van onrustig water en gevaarlijke stormen die op China afkomen.

Xi beloofde extra inspanningen om het leger te moderniseren om "China's waardigheid en belangen veilig te stellen."

Hoewel het congres primair voor binnenlandse consumptie is bedoeld, leek Xi zich bij de slotceremonie even rechtstreeks tot een buitenlands publiek te richten, toen hij zei: "China heeft de wereld nodig, net zoals de wereld China nodig heeft." De grote vraag is dan of Xi de wereld alleen als bron van grondstoffen, kapitaal en kennis en als afzetmarkt ziet, of daarwerkelijk over samenwerking spreekt.

 

Taiwan: in het oosten niets nieuws

Goed en slecht nieuws. Taiwan wordt al geruime tijd als beleidsprioriteit nummer één beleden, dus het zou gek zijn als er tijdens het partijcongres niets over gezegd zou worden. Maar ondanks dat de spanningen rond Taiwan de afgelopen zomer flink zijn opgelopen, beperkte Xi zich tot de gebruikelijke retoriek: 'hereniging' is onvermijdelijk, liefst langs vreedzame weg, maar desnoods gewapenderhand. Dat klinkt dreigend en dat is het ook. Maar tegelijkertijd ook geruststellend omdat Xi er geen schepje bovenop deed. Ook liet hij zich niet uit over een tijdspad waarbinnen de 'hereniging' plaats moet vinden.

 

Conclusie

Het partijcongres is voorbij en nu gaan overheidsambtenaren en partijkader aan de slag met de uitkomsten. De komende tijd zullen die worden vertaald in plannen, waarvan we in maart bij het Volkscongres (het wetgevende orgaan van China) de eerste resultaten gaan zien.

Alles wijst erop dat Xi verder gaat op de ingeslagen weg. Zijn recept om de belofte van de nationale hergeboorte te realiseren is nadruk op zelfredzaamheid, prioritering van ideologische controle boven markt en weinig tot geen economische hervormingen.

 

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

maandag 24 oktober 2022