Zes vragen over vermeende Chinese spionageballon

Wat is er precies aan de hand?

Op zaterdag 28 januari ontdekken Amerikaanse autoriteiten een ballon die op grote hoogte via Alaska en Canada naar het midden van de VS vliegt. Daar hangt de ballon enige tijd boven de staat Montana. Hoewel het ding heel hoog zweeft is het gevaarte zo groot dat het vanaf de grond is te zien. Dat blijft natuurlijk niet onopgemerkt. Eind van die week beginnen media erover te berichten en de autoriteiten bevestigen dat het om een ballon gaat die waarschijnlijk uit China afkomstig is met het oogmerk te spioneren.

Er ontstaat zoveel ophef dat de Amerikaanse regering vindt dat zij iets moet doen. Lucht- en ruimtevaartjuristen zeggen dat het luchtruim van een land zich tot een hoogte van 80 tot 100 kilometer uitstrekt. Daar mag je niet zonder toestemming een luchtvaartuig laten vliegen. Als de ballon zich eenmaal boven zee bevindt, schiet een F-22 straaljager met een sidewinder-raket de ballon op zaterdag 4 februari voor de kust van South-Carolina uit de lucht. De marine verzamelt de resten voor nader onderzoek.

In de dagen erna zijn er nog drie verdachte ballonwaarnemingen. Op vrijdag 10 februari wordt een kleinere ballon boven Alaska neergehaald. De dag erna een cilindervormige ballon boven Canada. Beide vlogen op een hoogte van 12 kilometer en vormen een gevaar voor de luchtvaart. Op zondag 12 februari wordt een achthoekige ballon "met touwtjes" die op 6 kilometer hoogte zweefde uit de lucht geschoten. Anders dan de eerste ballon, dragen deze drie ballonnen geen gondel waarin apparatuur kan worden meegevoerd.

 

Weten we zeker dat de ballonnen uit China komen?

De Chinese overheid houdt zich de eerste dagen op de vlakte, maar erkent later dat de grote ballon uit hun land afkomstig is. De suggestie dat het om een spionagemissie zou gaan, verwerpen zij stellig. Volgens China gaat het om een civiele ballon, bedoeld voor wetenschappelijk, "voornamelijk meteorologisch" onderzoek die uit de koers is geraakt en abusievelijk in het Amerikaanse luchtruim terecht is gekomen.

De ophef en het neerschieten noemen zij "een overreactie". Ze eisen de resten van de ballon terug. Over de drie kleinere ballonnen heeft China nog niets gezegd.

 

Hoe aannemelijk is het dat het om een spionageballon gaat?

Het eerlijke antwoord is dat we dat niet weten. Het lijkt op het eerste gezicht een nogal lowtech en ouderwetse manier om te spioneren. Zoals alle grootmachten beschikt China over spionagesatellieten die heel goed in staat zijn het Amerikaanse grondgebied te monitoren en vanuit de ruimte radiosignalen te detecteren. Wat voegt een ballon daaraan toe?

Er wordt wel gesuggereerd dat ballonnen minder last hebben van bewolking dan satellieten, maar dat is onzin. Wolken bevinden zich tot een hoogte van 10 kilometer. Deze ballon vloog veel hoger op 20 kilometer en heeft dus net zoveel last van wolken als een satelliet. 

 

De Amerikanen hebben echter geen twijfel. Zij wijzen erop dat het om een enorme ballon gaat met een doorsnede van 60 meter. Er zou een gondel onder hangen ter grootte van drie stadsbussen (ook wel gehoord: zo groot als een lijnvliegtuig). Dat is een beetje overdreven, want dan rekenen zij de zonnecollectoren mee. En uit foto's gemaakt door een U-2 spionagevliegtuig zou blijken dat zich aan de gondel meerdere antennes bevinden.

Bovendien, zegt de Amerikaanse regering, gaat het helemaal niet om een incident. Er zouden al vier keer eerder Chinese ballonnen door het Amerikaanse luchtruim hebben gevlogen. Men spreekt van een Chinese ballonvloot die al over veertig landen op vijf continenten heeft gevlogen, inclusief Europa.

 

Wacht effe. Waarom hebben we daar dan nooit eerder over gehoord?

Goede vraag. Het Pentagon spreekt over een "waarnemingsgat". Zij bedoelen daarmee dat defensiecomputers continu radarbeelden analyseren op zoek naar snel bewegende voorwerpen als vliegtuigen en raketten. De computer zoekt tot voor kort dus niet op traag bewegende luchtvaartuigen. Bovendien, zeggen radarexperts, zijn ballonnen ondanks hun forse formaat slecht detecteerbaar omdat hun radarreflectie lijkt op natuurlijke weerfenomenen die radarecho's veroorzaken. Daarom zouden pas "sinds enige maanden" ballonnen worden opgemerkt.

Maar een beetje gek is het verhaal wel, omdat met even grote stelligheid wordt beweerd dat in het verleden al minstens vier Chinese ballonnen het luchtruim hebben geschonden, waaronder drie tijdens het presidentschap van Trump. Biden zit alweer twee jaar in het Witte Huis.

 

Feit is in ieder geval dat inmiddels een tweede, grote ballon is ontdekt boven Zuid-Amerika. De Colombiaanse regering bevestigde de visuele waarneming van zo'n megaballon, die vervolgens naar Costa Rica en Venezuela zweefde. De Chinese ambassadeur in Costa Rica erkende vervolgens dat de ballon uit China afkomstig was, bood excuses aan voor de afgedreven ballon, maar benadrukte dat het om een civiel luchtvaartuig ging.

Maandagochtend kwam het Chinese ministerie van buitenlandse zaken opeens met een wederbeschuldiging. Amerika zou alleen dit jaar al tien keer met een ballon het Chinese luchtruim hebben geschonden. De woordvoerder voerde daarvoor geen bewijs aan. En het lijkt op een jij-bak nadat de Amerikanen als eerste met ballonbeschuldigingen kwamen. Maar misschien is het wel waar. Tot twee weken geleden stonden spionageballonnen niet op de bingokaarten van militair analisten.

 

Kun je met een ballon spioneren?

Er zijn openbare bronnen dat tenminste China, de VS en Frankrijk zich bezighouden met het ontwikkelen van luchtvaartuigen die zich in het hogere luchtruim kunnen begeven. Tot voor kort kon dit niet omdat motoren door een gebrek aan zuurstof op een hoogte van 20 tot 100 kilometer niet (goed) functioneren. Propellors zijn nodig om de ballon op een hoogte met gunstige wind te brengen en vervolgens boven de plek van bestemming enigszins in positie te houden. En wat betreft ballonnen moet het materiaal licht zijn, maar toch bestand tegen extreme kou.

Recent zijn er technologische doorbraken gemaakt die dit mogelijk maken. De New York Times ontdekte dat de Chinese wetenschapper Wu Zhe van de Beihang universiteit in Beijing zich hiermee bezighoudt. Hij liet al in juli 2019 een gigantische ballon, de Wolkenjager, op twintig kilometer hoogte rond de wereld zweven. Het bleef buiten China toen onopgemerkt, al maakte Wu er geen geheim van. Hij liet zich door Chinese media uitgebreid interviewen. Zijn onderzoek is open access te raadplegen.

 

Zelf spreekt Wu van ballonnen die kunnen assisteren bij natuurrampen en het detecteren van milieuvervuiling. Dat is interessant voor landen die de techniek (en het geld) ontberen om een satelliet in de ruimte te brengen. Ook spreekt Wu over de mogelijkheid met ballonnen een lowtech communicatienetwerk voor mobiele telefonie te realiseren, vergelijkbaar met Starlink van SpaceX, maar dan goedkoper.

Hij heeft het dus nooit over spioneren, maar andere dan vredelievende toepassingen volgen de ontwikkeling van de techniek meestal vanzelf.  Misschien staan we wel aan de vooravond van een Globoliseringstijdperk van ballonnen in het hogere luchtruim. Maar of spionageballonnen daar deel van uitmaken? De Amerikanen hebben in ieder geval gedemonstreerd dat spionageballonnen nogal kwetsbaar zijn.

 

Of de Amerikanen nu een spionageballon uit de lucht hebben geschoten, of een proefballon van professor Wu; hoe nu verder?

Het meest zorgelijke aan de hele affaire is dat het een voorzichtige poging om de relatie tussen de VS en China te normaliseren heeft opgeblazen (pun intended). President Xi Jinping en zijn Amerikaanse ambtsgenoot Joe Biden hadden op de G20-top in Bali juist afgesproken de communicatie tussen beide landen op alle niveaus te verbeteren.

Maar als gevolg van de oplopende spanningen rond de ballon heeft minister van buitenlandse zaken Anthony Blinken een bezoek aan Beijing op het laatste moment afgezegd. Daar zou hij Xi ontmoeten en -wordt aangenomen- een Amerikaans-Chinese topontmoeting voorstellen. Dat gaat allemaal niet door. Vervolgens vertikte de Chinese minister van defensie Wei Fenghe nadat de ballon was neergeschoten de telefoon op te nemen om zijn Amerikaanse collega Lloyd Austin te woord te staan.

 

Dat roept de vraag op waarom juist nu de ballonnen zo hoog worden opgespeeld. Aanvankelijk werd door Amerikaanse analisten gesuggereerd dat haviken in Beijing opzettelijk hadden aangestuurd op een incident, zodat Blinken van zijn reis zou afzien. Maar nu we weten dat Chinese ballonnen al drie jaar door het Amerikaanse luchtruim zweven, kun je die redenering ook omdraaien.

Hoe dan ook is het een slechte zaak dat deze twee wereldmachten zo slecht communiceren en het doet het ergste vrezen bij een echte crisis. Voor de VS. Voor China. Maar evengoed voor de rest van de wereld.

 

UPDATE - Het Amerikaanse ministerie van defensie maakte op 30 juni 2023 bekend dat uit onderzoek van de brokstukken bleek dat de ballon noch gegevens had verzameld boven Amerikaanse grondgebied, noch data had doorgezonden naar China.

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

maandag 13 februari 2023