Hainan-incident: als China en de VS letterlijk botsen

Op zondag 1 april 2001 botste op 110 kilometer voor de kust van Hainan een Chinese J-8 straaljager op een Amerikaanse EP-3. Hoewel het viermotorige spionagevliegtuig met 24 bemanningsleden aan boord zich in internationaal luchtruim bevond, meenden de Chinezen dat die daar niets te zoeken had. De luchtverdediging stuurde twee onderscheppingsjagers om de Amerikanen weg te jagen.

Een van de J-8's probeerde dat door vlakbij de EP-3 te vliegen en dan vol het gas open te trekken om zo met de jet blast het propellorvliegtuig te destabiliseren. Bij de derde poging ging dat vreselijk mis en raakte de J-8 met zijn staartvleugel de buitenste propellor aan de linkervleugel van de EP-3. De J-8 brak in twee stukken en crashte. De piloot werd nooit gevonden en later dood verklaard. De EP-3 was zwaar beschadigd en wist slechts met uiterste krachtsinspanning van de vliegers het Chinese vasteland te bereiken voor een noodlanding.

Brief van twee excuses

Er was nu een groot internationaal incident ontstaan, waarvan beide landen elkaar de schuld gaven. Maar de Chinezen hadden de beste troeven in handen: 21 Amerikaanse mannen en drie vrouwen. De crisis werd na tien dagen onderhandelen beëindigd toen de Amerikaanse regering een brief met twee excuses heeft overhandigd. Daarin betuigde de regering spijt voor de dood van de Chinese piloot en spijt voor het schenden van het Chinese luchtruim en landen zonder voorafgaande toestemming.

De brief was opzettelijk vaag geformuleerd, zodat beide landen zonder gezichtsverlies een punt achter het incident konden zetten. De Chinezen presenteren de brief als een schuldbekentenis. De Amerikanen houden vol dat zij alleen spijt hebben betuigd over de gebeurtenisen en dat van schuld geen sprake kan zijn omdat er van Amerikaanse zijde niets fout is gedaan. Op 11 april werden de 24 bemanningsleden vrijgelaten en naar Hawaï gevlogen. De restanten van de EP-3 werden later opgehaald.

Lessen voor nu

Stel dat zo'n ongeluk in deze tijd zou gebeuren? Zouden de Amerikanen en Chinezen er dan ook in slagen er samen in een paar dagen uit te komen?

• Allereerst was het een groot geluk dat de EP-3 niet is zee is gecrasht. Met 24 doden aan Amerikaanse kant hadden de zaken ook toen er heel anders voorgestaan.
• In 2001 waren de Chinees-Amerikaanse diplomatieke verhoudingen misschien niet optimaal, maar in ieder geval veel beter dan nu. Aan beide zijden werd de telefoon opgenomen als er iets te bespreken viel. We weten dat dit nu soms niet gebeurt.
• Op alle niveaus spraken functionarissen toen regelmatig met elkaar. Er was regulier overleg tussen de militaire top en daardoor kenden generaals en admiraals van beide kampen elkaar persoonlijk. Dat is nu nauwelijks het geval.
• De bilaterale verhoudingen zijn de laatste jaren zo gespannen, dat het voor Xi Jinping en Joe Biden vanwege binnenlandse politieke redenen veel moeilijker is elkaar een uitweg te gunnen in geval van crisis. Escalatie ligt daarom eerder voor de hand dan deëscalatie.

Hoe meer Amerikaanse en Chinese schepen en vliegtuigen elkaar opzoeken, hoe groter de kans op een ongewild ongeval. Alleen al om die reden is het bittere noodzaak dat deze twee grootmachten ondanks hun fundamentele meningsverschillen hun persoonlijke uitwisselingen hervatten en crisisprocedures snel verbeteren.

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal of met creditcard. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!