Uitbreiding BRICS is geen gamechanger, maar ook niet zonder betekenis

BRICS is een acroniem dat staat voor de vijf landen die in 2009 besloten samen te werken: Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika (met de S van South Africa dat zich in 2010 aansloot). Vorige week besloten ze op een top in Johannesburg dat hun overlegforum per 1 januari 2024 zal worden uitgebreid met zes andere landen: Argentinië, Egypte, Ethiopië, Iran, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.

BRICS heeft nooit een vastomlijnd doel gehad. Het enige dat de oprichtende landen indertijd gemeen hadden is dat ze toen tot de snelstgroeiende economieën ter wereld behoorden. En ze deelden de opvatting dat om die reden hun stem op het wereldtoneel serieuzer diende te worden genomen. Maar verder verschillen de BRICS-landen meer van elkaar dan ze gemeen hebben. En dat is precies de reden dat het nooit meer dan een praatclub van gelijkgestemde regeringen is geworden.

Uitbreiding compromis

Ook deze uitbreiding lijkt op het eerste gezicht betrekkelijk willekeurig. De Zuidafrikaanse organisatie had veel landen uitgenodigd; 67 in totaal. Daarvan hebben 22 regeringen interesse getoond om formeel tot het gezelschap toe te treden.

De keus voor deze zes nieuwe deelnemers laat zien dat het een compromis is. Zes landen op de drie continenten van het Global South: Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Groot en klein. Economisch van enig gewicht, maar ook aanzienlijk minder grote economieën. Verschillend van ontwikkelingsniveau. Democratieën en autocratieën. Opvallend: de oude vijanden (die onder Chinese diplomatieke bemiddeling onlangs tot elkaar zijn gekomen) Iran en Saoedie-Arabië. Het is dus een gemêleerd gezelschap dat behoorlijk inclusief is -als je je tenminste tot het Mondiale Zuiden beperkt, want Westerse landen ontbreken.

Geen partij kiezen

In de media is wel betoogd dat de deelnemers een anti-Amerikaans of anti-westers sentiment gemeen hebben. Dat is niet goed vol te houden; de verhoudingen tussen Saoedi-Arabië en de VS zijn wellicht de laatste tijd bekoeld, maar het land is nog steeds een belangrijke bondgenoot van de VS. Ook voor de Emiraten geldt dat zij niet vijandig tegenover de Verenigde Staten of het westen in het algemeen staan. Egypte en Argentinië idem dito.

China en Rusland hadden wellicht landen op hun verlanglijstje staan die een fellere anti-westerse koers varen, maar de andere drie founding BRICS-fathers hebben er geen belang bij om er een anti-Amerika club van te maken. Dat beleid voeren ze zelf immers ook niet. De ironie is dat hun opstelling uiteindelijk een sleutelfactor was voor uitbreiding: wat deelnemende landen delen is dat ze ongebonden willen zijn. Ze willen geen partij kiezen voor Amerika - maar evenmin voor China. En Ruslands oorlog in Oekraïne beschouwen ze niet als hun probleem.

BRICS+

Wat is de betekenis van de BRICS-uitbreiding? Omdat de deelnemende landen -onbekend is of er een nieuw acroniem wordt gevormd uit de elf beginletters- zo verschillen, ligt het niet voor de hand dat de organisatie plotseling grote stappen gaat zetten. Een gezamenlijk buitenlands beleid, defensiesamenwerking, laat staan een gemeenschappelijke munt als alternatief voor de dollar; het lijkt uitgesloten dat daar in de komende jaren ontwikkelingen zijn te verwachten.

De betekenis van BRICS+ is dus niet groot. Maar helemaal betekenisloos is het ook weer niet. Het is niet voor niets dat tientallen landen er maar wat graag bij willen horen. Ze verwachten allicht economische samenwerking. Of financiering uit de New Development Bank. Maar naarmate er op allerlei niveaus meer persoonlijke uitwisselingen en overleg plaatsheeft, mag je veronderstellen dat de elf landen op punten van gemeenschappelijk belang vaker samen op het wereldtoneel zullen optrekken en elkaar steunen.

Vernieuwde wereldorde

En daarmee komen we weer op het begin van BRICS uit, veertien jaar geleden. Wat de oprichters deelden was de opvatting dat hun stem op het wereldtoneel serieus moet worden genomen en dat de door het Westen gecreëerde internationale instituties moeten worden hervormd opdat ook hun belangen beter worden gediend. Dat geldt voor de nieuwe toetreders ook. Samen vertegenwoordigen BRICS+ bijna de helft van de wereldbevolking en grofweg een kwart van de wereldeconomie. Zij willen gehoord worden en hun belangen vertegenwoordigd zien.

De deelnemers streven geen nieuwe wereldorde na. Maar ze verwachten wel dat de bestaande wordt aangepast aan de realiteit van vandaag. Dat wegzetten als anti-Westers zou een strategische blunder zijn. Zo'n zelfgenoegzame wie-niet-voor-ons-is-is-tegen-ons-mentaliteit is precies wat deze landen stimuleert om steun bij elkaar te zoeken. 

Diplomatiek succes

Voor China is de uitbreiding van BRICS een succes. Niet omdat het overlegplatform een coherent blok vormt dat als tegenwicht kan dienen voor de G20. Netzomin als de Asian Infrastructure Investment Bank een alternatief is voor de Wereldbank. Netzomin als de Shanghai Samenwerkingsorganisatie een Aziatische NAVO is. China creëert gelegenheidscoalities waar het vanwege zijn economische omvang automatisch een stempel op kan drukken, zonder die al te nadrukkelijk op te eisen.

Daarmee sondeert Beijing dat het beter de nieuwe, multipolaire wereld begrijpt dan het Westen. En dat nieuwetijdsdenken treft een willig oor in menig hoofdstad.