Vijf vragen over wisselingen in Chinese legertop

Wat is er aan de hand?

Op vrijdag 29 december benoemde het staand comité van het Nationaal Volkscongres Dong Jun (62) tot defensieminister. Hij was sedert twee jaar de nummer één van de marine van het Volksbevrijdingsleger. Hij is de eerste marineman die het tot minister schopt.

Sommige analisten zien daarin een aanwijzing dat Chinese vijandelijkheden rond Taiwan of de Zuid-Chinese Zee nabij komen, maar een minstens zo plausibele verklaring is dat de rol van de marine binnen de Chinese strijdmachten de afgelopen jaren veel belangrijker is geworden en dat het een kwestie van tijd was voordat een man in het wit het ministerie zou gaan leiden.

Overigens is minister van defensie in China een nogal formele functie. Dong is dan wel een militair met de rang van admiraal, maar hij wordt geacht het ministerie ambtelijk te besturen. De militaire leiding is in handen van het centraal militair comité waarvan president en partijleider Xi Jinping de voorzitter is (en Dong geeneens lid, maar dat kan nog veranderen).

Dong volgt Li Shangfu op, die in augustus plotseling zonder opgaaf van redenen uit beeld verdween en in oktober ontslagen bleek. Ook nu nog tasten we in het duister wat er precies met hem aan de hand is; daarover is ook vorige week niets medegedeeld.

Wacht even. Is laatst ook niet de minister van buitenlandse zaken spoorloos verdwenen?

Dat klopt. Qin Gang verdween in juli vorig jaar een paar maanden na zijn benoeming plotseling uit beeld. Hij zou China vertegenwoordigen op de top van ASEAN-landen in Jakarta, maar zegde -officieel om gezondheidsredenen- af. Toen hij na een paar weken werd vervangen door zijn voorganger Wang Yi was duidelijk dat Qin niet meer terug zou keren.

Dat klinkt als een klassieke politieke zuivering...

Dat is door sommigen wel gesuggereerd. Het doet ook wel denken aan het klassieke beeld dat wij van communistische dictaturen hebben. Mocht dat waar zijn zou dat betekenen dat er in China's politieke top sprake is (geweest) van een politieke factie die een bedreiging zou vormen voor president Xi en zijn getrouwen. Daar zijn verder weinig aanwijzingen voor. Sterker nog, Li en Qin werden gerekend tot Xi's loyalisten die juist in december 2022 nog naar hun laatste functies waren gepromoveerd.

Maar als twee zulke prominente figuren zonder verklaring zomaar verdwijnen geeft dit uiteraard ruimte voor speculaties. Er is wel gesuggereerd dat een of beide betrokken zijn geweest bij spionage voor de Amerikanen. Over Qin gingen al snel verhaal dat hij een buitenechtelijke relatie had (verboden voor partijleden), met wie hij een kind had dat door een draagmoeder ter wereld is gebracht (verboden in China).

Later ging een gerucht rond dat Qin was overleden, mogelijk als gevolg van marteling tijdens zijn verhoor door de interne discipliaire commissie van de communistische partij of door zelfdoding. Ook is wel beweerd dat de dood van de vorige premier Li Keqiang, die in oktober plotseling overleed, er iets te maken mee zou hebben. Volgens die theorie zou Li niet aan een hartstilstand zijn overleden, maar zijn vermoord.

De eerlijkheid gebied te zeggen dat we het niet weten en dat veel wat je er aan stellige beweringen over leest speculatie betreft, waar de ene gebeurtenis al snel aan de andere wordt gekoppeld en de reeks als bewijs moet dienen.

In zijn algemeenheid kun je erover zeggen dat China niet Rusland of Noord-Korea is. De politieke leiding beschikt over genoeg middelen om uit de gratie gevallen kameraden het zwijgen op te leggen en hoeft ze daarvoor niet uit een raam te laten vallen, te vergiftigen, voor een vuurpeleton te brengen of aan waakhonden te voeren.

Maar wat is dan wel een plausibele verklaring?

Daarvoor kunnen we beter een stap achteruit doen en naar het grotere plaatje kijken. Ook in de nieuwsluwe periode tussen kerst en de jaarwisseling werd bekend dat een aantal personen zijn geschrapt als lid van het Nationaal Volkscongres. Het betreft negen hoge militairen, waarvan er tenminste drie betrokken waren bij de aankoop van defensiematerieel.

Een van hen is Li Yuchao (geen familie van de vorige minister van defensie), de hoogste baas van China's raketdivisie die de nucleaire wapens beheert. Die werd in juli uit zijn functie ontheven en verliest nu dus ook zijn officiële nevenfuncties, wat betekent dat hij niet wordt weggepromoveerd, maar het veld moet ruimen.

Maar dat is nog niet alles. Bovendien werden in december drie topmannen uit de defensie-industrie ontheven van hun functie in de Nationale Consultatieve vergadering. 

Het zou dus heel goed kunnen dat er een zuivering gaande is, maar dan geen ideologische. Wel een zuivering van een corruptienetwerk in het militair-industriële complex van China. Ga er maar vanuit dat naast de mensen waarvan we het nu weten omdat ze ook andere zichtbare functies vervulden, nog vele andere minder prominente functionarissen hun plek hebben verloren. Misschien zien we een aantal van hun in de rechtszaal terug, maar het kan net zo goed dat we er nooit meer van horen.

Is dit slecht of goed nieuws voor Xi?

Dat is maar net hoe je ernaar kijkt. Partijpolitiek gezien is het heel slecht nieuws. Xi heeft op het partijcongres (ongeschreven) promotieregels doorbroken door loyalisten als Li en Qin op de hoogste posities te benoemen. Die zijn -om verschillende redenen- onbetrouwbaar gebleken. Daarmee blijkt dat het beoordelingsvermogen van de de man die de afgelopen jaren zoveel macht naar zich toe heeft getrokken niet onfeilbaar is. Die gaat hij vroeg of laat nog terugkrijgen als hij van de partijtop iets gedaan wil krijgen.

Daar staat tegenover dat opeenvolgende anti-corruptiecampagnes Xi veel draagvlak hebben gegeven onder de Chinese bevolking. Ik geef onmiddellijk toe dat Xi corruptie soms heeft misbruikt om politieke concurrenten uit te schakelen, maar an sich is het bestrijden van corruptie iets wat sommigen in de partijtop en velen in de bevolking toejuichen.

En dan is er nog de militaire dimensie. Het Chinese leger is een plek waar sommige mensen een miljoen aan steekpenningen willen betalen om een salaris van een ton te verdienen. Xi begrijpt heel goed dat dit twee consequenties heeft: 1) corrupte militairen zijn loyaal aan het geld, niet aan de partij of Xi. En 2) corruptie raakt de paraatheid en effectiviteit van de krijgsmacht. Het debacle van de Russische inval in Oekraïne benadrukt maar weer eens wat de risico's zijn van een krijgsmacht die zijn prioriteiten niet op orde heeft. Als Xi zich werkelijk druk maakt over oorlogsdreiging, dan is dit voor hem een verstandige stap. Maar voor iedereen die China's groeiende macht en invloed met lede ogen aanziet niet zozeer.