Vijf vragen over de Taiwanese verkiezingsuitslag

Wat is er aan de hand?

Afgfelopen zaterdag konden kiesgerechtigde Taiwanezen drie keer hun stem uitbrengen: voor een nieuwe president, voor het parlement en voor hun district. Het opkomstpercentage lag ongeveer op 71 procent; bijna net zo hoog als vier jaar geleden.

De presidentsverkiezingen zijn gewonnen door Lai Ching-te, lijsttrekker van de Democratisch Progressieve Partij (DPP) en de huidige vice-president van Taiwan. Hij wordt op 20 mei geïnaugureerd als opvolger van president Tsai Ing-wen, die zich na twee termijnen niet herkiesbaar meer mocht stellen. Het is voor het eerst in de betrekkelijk jonge Taiwanese democratie (sinds 1996) dat de regerende partij een derde opeenvolgende termijn wordt gegund.

Lai verzamelde 5,586,019 stemmen (40 procent) en bleef daarmee zijn naast concurrent Hou Yu-ih betrekkelijk ruim voor. Tevoren was een nek-aan-nekrace voorspeld, maar de Kwomintang-leider kreeg uiteindelijk 4,671,021 stemmen (33,5 procent). Er deed nog een black horse mee aan de verkiezingen: Ko Wen-je van de Taiwan Volkspartij (TPP). Hij bleef tijdens de campagne lang in het spoor van de andere twee, maar bleef uiteindelijk steken op 3,690,466 stemmen (26,5 procent).

Wat de uitslag complex maakt is dat Lai's DPP er niet in slaagde een absolute meerderheid te veroveren in het Taiwanese parlement, de Wetgevende Yuan. DPP veroverde 51 van de 113 zetels, KMT 52 en TPP 8. Dat maakt regeren voor Lai lastig en het betekent dat de TPP in een positie is waar het zowel de DPP als KMT aan een meerderheid te helpen.

Wat zijn de gevolgen van deze uitslag?

Daarvoor kun je het beste onderscheid maken tussen Taiwan zelf en de VS en China. Laat ik beginnen te zeggen dat de verkiezingen primair van belang zijn voor de Taiwanese burgers en de binnenlandse politiek. Westerse media zijn geneigd de verkiezingen terug te brengen tot een keus tussen anti- en pro-China, maar dat is een karikatuur.

Ten eerste omdat deze campagne evengoed, of misschien zelfs wel meer over onderwerpen is gegaan die de kiezer direct raken, zoals economische groei, tekort aan betaalbare woningen of de energievoorziening. De dreiging van China hangt wel als een wolk boven deze verkiezingen, maar als je zoals de Taiwanezen al decennialang daaraan gewoon bent speelt het een minder prominente rol in de afwegingen van veel kiezers.

Ten tweede zijn de drie grote partijen het eens dat het behoud van de status quo het beste uitgangspunt is voor vrede en veiligheid. Geen van de partijen spreekt zich openlijk uit voor een formele onafhankelijkheid en ik verwacht niet dat dit snel zal veranderen.

Wel verschillen DPP en KMT fundamenteel van mening hoe die status quo het beste kan worden gehandhaafd. De DPP vindt dat vermindering van economische verwevenheid Taiwan minder kwetsbaar maakt voor Chinese invloed en economische chantage. Zij propageert daarom een diversificatiestrategie, het Go South-beleid. KMT daarentegen vindt dat Taiwan kan profiteren van China's economische ontwikkeling en dat (wederzijdse) afhankelijkheid tot ontspanning en praktische samenwerking kan leiden, zonder te streven naar een vereniging van de Volksrepubliek en Republiek China.

De kiezer stuurt Lai wel met een ingewikkelde boodschap op pad. Zijn uitverkiezing is een keus voor continuïteit van het progressieve DPP-beleid. Maar de conservatieve KMT werd de grootste in het parlement. En de TPP deed het verrassend goed onder de jongere kiezers die verandering willen en heeft een sleutelpositie in het parlement gekregen.

Wat betekent het voor de Verenigde Staten?

De Amerikanen hadden formeel geen favoriete kandidaat, maar ik neem aan dat ze opgetogen zijn dat de DPP het presidentschap naar zich toe heeft getrokken. Lai zegt het beleid van Tsai te willen continuëren en dat is een beetje verder wegsturen van China.

De minister van buitenlandse zaken Antony Blinken stuurde Lai zijn felicitaties (en niet de president, zoals Trump vier jaar geleden deed) en herhaalde nog maar eens dat de VS zich commiteren aan vrede en veiligheid in de Straat van Taiwan en -dat dan weer wel- zijn "onofficiële vriendschap"met Taiwan te willen continuëren "in overeenstemming met het Eén China-beleid".

De Amerikaanse regering had eerder al aangekondigd een onofficiële delegatie naar Taiwan te sturen en die is maandag ook in Taipei aangekomen. Geen functionarissen in actieve dienst, wel de oud-nationale veiligheidsadviseur Stephen J. Hadley (diende onder George W. Bush) en voormalig vice-minister van buitenlandse zaken James B. Steinberg (onder Bill Clinton). Veel verder van de actieve politiek ga je ze niet snel vinden.

Waar 'hereniging' van Taiwan met China (op papier) voor Beijing beleidsprioriteit nummer één is, is voor Washington het voorkomen ervan essentieel. China daagt de hegemonie van de VS uit en Taiwan is de lakmoesproef in hoeverre Amerika in staat is en de wil heeft zijn bondgenoten te beschermen. De VS zullen er daarom veel aan doen de status quo te handhaven. Maar binnenlands is de politieke druk groot om in toenemende mate de confrontatie met China te zoeken. En Taiwan is als het ware een grote rode knop op het bureau van de president waarmee je het makkelijkst China op de kast krijgt. Een grote uitdaging voor een Amerikaanse president is dan ook om niet nodeloos op die knop te drukken.

En wat betekent het voor China?

China had liever KMT-kandidaat Hou zien winnen. Op korte termijn had dat tot een zekere ontspanning kunnen leiden en praktische samenwerking, net zoals we dat in 2008 hebben gezien toen de Taiwanezen KMT'er Ma Ying-jeou tot hun president kozen. De DPP wil daarentegen juist van China afbewegen om zijn autonomie te versterken. Bovendien wantrouwt Beijing Lai, die tot zes jaar geleden nog een vocaal voorstander van Taiwanese onafhankelijkheid was.

De reacties in Beijing waren dan ook even voorspelbaar als die in Washington: op de verkiezingsdag liet de China al weten dat de uitslag -wie er ook zou winnen- niets aan het uitgangspunt zou veranderen dat Taiwan tot China behoort en dat separatisme wordt afgewezen.

Toen de uitslag er eenmaal was legde Beijing de nadruk op het feit dat Lai politiek mandaat ontbeert voor zijn politieke agenda omdat hij niet de meerderheid van de stemmen achter zich wist te krijgen (op zichzelf een merkwaardig argument vanuit een autocratisch regime). En Beijing waarschuwde de VS zich niet met binnenlandse politieke aangelegenheden te bemoeien (in de ijzeren logica van het Eén China-principe vormen Taiwanese verkiezingen een binnenlandse kwestie).

Op korte termijn zullen we een continuëring van het Chinese Taiwan-beleid zien: diplomatiek isoleren, de militaire dreiging geleidelijk opvoeren als Beijing zich -terecht of onterecht- geprovoceerd voelt en economisch de wortel en de stok hanteren. Wat het eerste betreft trok China maandag direct een troefkaart: het heeft de regering van het eilandstaatje Nauru zover gekregen de diplomatieke relaties met Taiwan te verbreken en China te erkennen. Praktisch stelt het niet zoveel voor, maar het is een diplomatiek succesje voor Beijing en een goedgetimede knauw voor Taipei.

Heeft Chinese beïnvloeding nog invloed gehad in de campagne?

Je hoort en leest daar veel over en er was ook sprake van zowel opzichtige als heimelijke pogingen de publieke opinie te beïnvloeden. Nieuw waren deepfake video's die opdoken - een voorbode van wat we in dit jaar met zoveel cruciale verkiezingen over de hele wereld nog mee zullen gaan maken.

Toch wil ik de invloed daarvan nuanceren: militaire dreiging, economische chantage, nepnieuws... Het is voor de Taiwanezen allemaal niet nieuw en het hoort bijna bij het dagelijks leven als bubbelthee en gefrituurde kip. Bovendien, welke kandidaat zou China er precies mee helpen? Lai die meer de confrontatie zoekt of juist Hou die een meer coöperatieve aanpak bepleit? Het is niet voor niets dat de KMT tijdens de campagne de DPP verweet dat ze gebeurtenissen die helemaal niet zo uitzonderlijk zijn groter maakte om er electoraal garen bij te spinnen.

Eén ding kunnen we wel vaststellen: wat China ook geprobeerd heeft, het heeft hun favoriete kandidaat niet aan de overwinning geholpen. Als er dus al sprake is van een beïnvloedingscampagne, dan heeft die (opnieuw) niet gewerkt.

En daarmee kom ik bij het meest zorgwekkende punt van deze verkiezingsuitslag. Op korte termijn zal Lai's overwinning tot toenemende spanningen met China leiden, maar geen oorlog. Op langere termijn begint de Chinese droom van vreedzame unificatie langzaam uit beeld te verdwijnen. De grote vraag is hoe de beleidsmakers in Beijing daarmee om zullen gaan. Want geduld kun je alleen opbrengen zolang je het vooruitzicht hebt van een voor jou gunstige afloop.