Q&A: Eric Hendriks over bezoek Xi Jinping aan Hongarije

In veel Europese hoofdsteden is de toon ten aanzien van China de afgelopen jaren scherper geworden. Maar in Boedapest lijken de verhoudingen met Beijing opperbest. Hoe moeten we die positie duiden?

"Hongarije voert van alle EU-landen de meest China-vriendelijke diplomatie en is hard op weg om uit te groeien tot een centrale hub voor Chinese industriebedrijven in de EU. Bij de derde top van de Nieuwe Zijderoute, die vorig oktober in Peking plaatshad, was de Hongaarse premier Orbán de enige nationale leider uit de EU en de westerse ruimte; alle andere westerse delegaties waren minder prestigieus."

"Nu richt Xi Jinping’s eerste bezoek sinds vijf jaar aan de EU zich op Frankrijk én het kleine Hongarije. Kijk, Frankrijk heeft ook erg zijn best gedaan op goede China-banden. Maar Xi’s bezoek aan Hongarije is opvallender, omdat Hongarije geen permanent lid van de VN-Veiligheidsraad is en vergeleken Frankrijk een vijftien keer kleiner bruto binnenlands product heeft. Voilà, de huidige Hongaarse-Chinese relatie is bijzonder."

Soms wordt wel verondersteld dat Orbán een zwak heeft voor autocratische leiders. Is het werkelijk zo plat of is er een inhoudelijker verklaring voor die goede relatie tussen de twee leiders?

"Er is geen gedeelde genegenheid voor autocratie. Dat de Hongaars-Chinese banden of de persoonlijke voorkeuren van premier Orbán zouden worden ingegeven door zo’n autoritaire genegenheid, is moralistische laster van ideologisch-gedreven critici. Autoritarisme is een makkelijk te misbruiken begrip omdat het een afgeleide betekenis heeft. In de politicologie wordt autoritarisme gedefinieerd als het ontbreken van een goede liberale democratie. Dat wil zeggen dat de hedendaagse betekenis van autoritarisme volledig afhangt van wat we als politiek goed bestempelen; het is alles wat dat stempel níet krijgt. Meestal vindt een auteur zichzelf en de door hem of haar aangehangen politieke ideologieën en leiders goed; autoritair is wie of wat de auteur slecht vindt."

"Achter de affiniteiten tussen Hongarije en China schuilt een trits gedeelde ideeën. Er is een werkelijke verwantschap qua visie op de mondiale orde, de geopolitieke toekomst en op het belang van de natie, nationale culturen en beschavingen. In beide landen is de overheersende verwachting in regeringskringen dat de wereld op een groot kantelpunt staat. Het Westen is decadent, vooral vanwege zijn progressieve liberalisme, en is op de terugtocht, wat zich ook zal uitwerken in veranderende waarden en standaarden in de internationale politiek, terwijl China verder op zal komen."

"Als de Hongaren als een probleem worden ervaren, dan is dat niet omdat ze autocraten adoreren -want dat doen ze niet-, maar juist omdat ze zo gesteld zijn op hun vrijheid als natie. De Oostenrijkse Habsburgers hadden al moeite met de eigengereidheid van Hongaars nationalisme, maar wisten deze uiteindelijk op te vangen door Hongarije een met Oostenrijk gelijkgestelde status te geven binnen hun rijk, dat zich zodoende omvormde tot het Oostenrijks-Hongaarse Keizerrijk."

"Heden ten dage is de soevereine natie opnieuw het uitgangspunt van Hongaars buitenlandbeleid. De nationalistische Hongaarse overheid ziet zich als de vertegenwoordiger van de Hongaarse natie en wil zich niet ondergeschikt maken aan de geopolitiek van een blok, of dat nu de EU, de NAVO of een liberaal Westen is. Uiteraard is dat muziek naar de oren van de Chinese regering, die anti-Chinese westerse blokvorming wil voorkomen."

"De Hongaarse anti-blokken-strategie – lijntjes alle richting uitgooien, ten dienste van de natie – heeft de naam “connectiviteit”. Connectiviteit is het nieuwe overkoepelende strategieconcept van de Hongaarse premier Orbán Viktor (in Hongarije plaats je net als in China de familienaam voor de eigennaam, leerde Eric mij; FS) en minister van Buitenlandse Zaken Szijjártó Péter. Politiek directeur Orbán Balázs (geen familie van de premier) definieert connectiviteit als een alternatief mondialiseringsmodel dat de negatieve effecten kan overwinnen die inherent zijn aan het blokkensysteem. Staten kunnen hun relaties met andere spelers opbouwen en vormgeven zonder beperkt te worden door de blokleiders'.”

"Onder de noemer van connectiviteit gaat de deur naar China wagenwijd open. Hongarije verwerpt expliciet de derisking-leer van de Europese Commissie en de Bidenregering. Er wordt momenteel zelfs gesproken over samenwerking, ook ter plaatse, tussen de Hongaarse en de Chinese politie. Kijk naar de hemel, verzocht Premier Orbán zijn publiek in Tusnádfürdö vorig jaar juli in een vlammende toespraak. Kijk, er branden 'twee zonnen in de hemel': China en de VS. De Hongaarse regering anticipeert op het lang voortduren van een mondiale Sino-Amerikaanse bipolariteit in de geopolitiek, waar de Amerikanen en de Europeanen maar aan zullen moeten wennen."

BYD wil een fabriek bouwen in Hongarije. Hoopt Hongarije op meer Chinese investeringen?

"De laatste maanden lijkt alles in beweging te zijn: er wordt een heel Chinees industrieel complex opgetuigd in Hongarije. Omdat alles zo snel gaat, is het moeilijk om de ontwikkelingen van dit complex als buitenstaander bij te houden (ik schreef er samen met collega’s vorig jaar een verslag over dat ondertussen alweer verouderd is). Onderschat niet wat hier in aanbouw is, want er zijn van beide kanten torenhoge ambities."

"De Hongaarse regering verwerpt derisking, anticipeert op de afkalving van het Westen en de verdere opkomst van China. Orbán is zelfs bereid om zijn goede banden met rechts Amerika op het spel te zetten voor zijn China-outreach. Ondertussen heeft China een bevriend land nodig in de EU: dat is Hongarije."

Hongarije is vanaf 1 juli roulerend voorzitter van de Europese Unie. Kan Xi bij Orban een willig oor vinden voor zijn klachten jegens de EU? Met andere woorden: gaat Orban zich het komende halfjaar hard maken voor een goede (lees: soepeler) relatie met China?

"Dat zou goed kunnen. En wellicht zouden veel Europese leiders daar stiekem blij mee zijn. Er is een mismatch tussen de stoere, door de VS-beïnvloede retoriek in de Europese openbaarheid en de kwetsbare positie waarin Centraal-Europa en Duitsland zich bevinden mede vanwege de Oekraïneoorlog, de sancties op Rusland en de hoge energieprijzen."

Laat ik het eens omdraaien: wil Orban zijn goede band met Xi ook aanwenden ten behoeve van de EU-agenda?

"Het hangt ervan af wat je bedoelt met de EU-agenda. Het zwaartepunt van de EU-agenda zal op moeten schuiven, wil het matchen met het perspectief van premier Orbán. Hij gelooft al vanaf februari 2022 dat Oekraïne en het Westen inschikkelijk zullen moeten zijn richting het Kremlin vanwege de harde realiteiten on the ground; dat een land als Rusland te veel grondstoffen en wapenindustrie heeft om totaal verslagen te worden; dat de EU vooral zichzelf beschadigd heeft met de sancties op Rusland; dat Ruslands nucleaire dreiging voor het echie is; dat West-Europese landen zonder serieuze wapenindustrie, maar mét grote wappervingers, zich belachelijk maken; en dat West-Europeanen die denken dat ze China kunnen vertellen wat het niet naar Rusland mag sturen, de nieuwe verhoudingen nog niet doorhebben."

"Voor de duidelijkheid: ik ben erg pro-Oekraïens, maar ik ben het eens met de Hongaarse regering dat veel westerlingen oorlog niet serieus genoeg nemen. We kunnen het het Oekraïense volk niet aandoen dat ze zich doodvecht tegen een Russische oorlogsindustrie die nog jaren door zal groeien, terwijl men in West- en Centraal-Europa een beetje decadent loopt te doen. Waar is onze oorlogsindustrie?"

Tot slot: er komen Europese verkiezingen aan. Wat zijn de hot items in de Hongaarse campagne?

"Orbáns Fideszpartij zal waarschijnlijk weer het grootst worden, ondanks dat de oorspronkelijke lijsttrekker van zijn Europese lijst, de geliefde voormalige minister van justitie, Varga Judit, zich net voor het uitbreken van de campagne terug moest trekken vanwege een schandaal over een onterecht toegekend pardon aan een veroordeeld crimineel. Varga’s voormalige echtgenoot, Magyar Péter, leidt ondertussen de tweede partij van het land in de peilingen."

"Magyar, een advocaat, komt uit Fideszkringen, maar brak met zijn vrouw én met Fidesz. Hij stortte zich in maart dit jaar, direct nadat zijn ex-vrouw zich had teruggetrokken, op spectaculaire wijze in de politiek met een grote aanval op Orbán in oppositiemedia."