Opinie: Onbevredigend maar waar, we zullen nooit zeker weten hoe Covid-19 ontstond

Maar liefst twee opiniestukken verschenen de afgelopen periode op de Villamedia-website over een kwestie die inmiddels meer dan vijf jaar oud is: is het coronavirus op een markt in Wuhan voor het eerst van dieren op mensen overgegaan of is het uit een laboratorium ontsnapt?

Ik heb getwijfeld of ik daar wel een derde stuk over zou moeten schrijven, maar omdat de kwestie van de oorsprong van het coronavirus in de media blijft opduiken en daarbij steeds dezelfde misverstanden worden herhaald heb ik mijn gedachten toch even op papier gezet.

Op zichzelf hebben Enith Vlooswijk en Stan van Pelt het grootste gelijk van de wereld als ze in het eerste opiniestuk betogen dat journalisten niet louter op wetenschappers moeten afgaan, kritisch moeten kijken naar mogelijke belangen van bronnen en geen tunnelvisie moeten ontwikkelen die mogelijke alternatieve verklaringen op voorhand uitsluiten. Net zoals Maarten Keulemans in zijn reactie helemaal goed zit als hij zegt dat wetenschap niet zomaar een mening is en dat het bewijs dat er wel is meer ruggensteun geeft aan de markthypothese dan de lablekhypothese.

Wat ontbreekt in beide stukken is het besef dat de uitbraak begon in China, een land waar dingen niet altijd hetzelfde werken als hier. En dat die plaatsvond in een periode van grote geopolitieke spanningen. Dat maakt de forensische blik die Vlooswijk en Van Pelt bepleiten niet minder noodzakelijk, maar helaas wel heel lastig.

SARS

De Chinese autoriteiten hebben geleerd van de SARS-uitbraak in 2003, toen aanvankelijk werd geprobeerd de kwestie stil te houden. Toen het virus de grens overstak was er geen houden meer aan, maar rapporteerde China in eerste instantie te lage ziektegevallen aan de WHO en hield een team van buitenlandse onderzoekers wekenlang buiten de deur.

Hiermee vergeleken was de Chinese aanpak van de corona-uitbraak -hoewel zeker niet perfect en aanvankelijk aarzelend- veel voortvarender en transparanter. Wat niet hielp was dat de pandemie door de Verenigde Staten vrijwel direct werd gepolitiseerd. Trump sprak smalend van het Chinavirus en minister van buitenlandse zaken Mike Pompeo bleef hameren op een lablektheorie en blufte dat daarvoor veel bewijs bestond. Hierop gingen in China veel luiken weer toe.

Je kunt betogen: waarom geen transparantie betonen als je niets te verbergen hebt? Daar valt veel voor te zeggen, maar het miskent het wantrouwen dat in China ten aanzien van Westerse intenties bestaat. Terecht of niet; in China bestond de vrees dat het WHO-onderzoek met vrijwel louter Westerse wetenschappers helemaal niet onafhankelijk was en dat het een Zwarte Piet voor een wereldwijde pandemie zou worden toegespeeld. Daarom werd een strak geregisseerd bezoek voor een WHO-missie opgetuigd. En misschien zijn er ook wel in China fouten gemaakt die men liever niet publiek heeft, al hoeft dat niet meteen te betekenen dat het ook om een lablek gaat.

Kennis van China

Dat enige kennis van China kan helpen blijkt ook uit de “serieuze aanwijzingen” die Vlooswijk en Van Pelt noemen voor hun pleidooi de lablek-theorie serieus te nemen. “Met stip bovenaan”: de uitbraaklocatie in Wuhan, “precies om de hoek” van een beroemd coronalaboratorium.

Los van het feit dat het Wuhan Institute of Virology nog een behoorlijk eind fietsen is van de Huanan versmarkt, halen de twee hier oorzaak en gevolg door elkaar. Iedere Chinadeskundige kan hen vertellen dat het instituut in Wuhan is gevestigd omdat in dit deel van het land veel virussen voorkomen waarnaar het onderzoek doet. Dat de corona-uitbraak in deze miljoenenstad plaatsvond is dus inderdaad geen toeval, maar om een geheel andere reden dan de auteurs veronderstellen.

Dat Vlooswijk en Van Pelt pleiten voor meer onderzoek valt te prijzen. Dat Keulemans wijst op het gewicht dat we daarbij aan wetenschappelijke inzichten moeten geven is terecht. Maar gezien de grotelandenrivaliteit op dit moment acht ik de kans dat we 100 procent zekerheid krijgen over de oorsprong van het virus zeer gering. We moeten het doen met het bewijs dat er nu is en dat wijst op een natuurlijke overdracht van dier op mens. De kans dat onderzoeksjournalisten vanuit Nederland anderszins aantonen acht ik nihil en gezien de persvrijheid in China evenmin dat het raadsel ter plekke kan worden opgelost. Dat is onbevredigend, maar wel de realiteit.