WHO-onderzoek: in de prullenbak of noodzakelijke tussenstap?

Een team van tien internationale wetenschappers was in opdracht van de WHO naar Wuhan gereisd om met Chinese collega's te overleggen over hun bevindingen en ter plekke onderzoek te doen. De onderzoekers waren vier weken in China, waarvan de eerste twee in quarantaine in een hotel. Zij mochten hun kamer niet uit en konden alleen overleggen via videovergaderen. Daarna begon het veldonderzoek en direct overleg met hun Chinese collega's.

Op de dag van vertrek hielden WHO'ers samen met enkele Chinese wetenschappers een persconferentie. Daar presenteerde missieleider Peter Ben Embarek de eerste bevindingen. De Deense voedselveiligheidswetenschapper zei dat het te vroeg is om met zekerheid iets te zeggen over de herkomst van het virus. Maar dat het bezoek wel tot nieuwe inzichten had geleid.

 

Vier scenario's

Zo sluiten de onderzoekers uit dat het virus al rondwaarde voor december 2019. Een mysterieuze grieppiek elders in China blijkt niets met de Corona-uitbraak van doen te hebben; er zijn geen anti-stoffen aangetroffen bij Chinese grieppatiënten. Dat betekent dat Wuhan voorlopig de plek is waar de eerste uitbraak is geconstateerd. Al sluiten de wetenschappers niet uit dat er -omdat er in Wuhan verschillende mutaties van het virus zijn aangetroffen- al eerdere geïsoleerde besmettingen of kleine, niet opgemerkte uitbraken zijn geweest.

Omdat het genetisch zo verwand is aan Corona-virussen die onder hoefijzerneusvleermuizen in Zuidoost-Azië zijn aangetroffen, is het waarschijnlijk dat daar de bron te vinden is. De onderzoekers onderscheiden vier mogelijke scenario's: het virus is ofwel via een ander, nog onbekend dier, naar de mens overgesprongen, ofwel direct van vleermuis naar mens. Ook zou het via ingevroren voedsel van een onbekende plek naar Wuhan kunnen zijn gebracht. Of het virus is ontsnapt uit een viruslaboratorium in Wuhan.

 

Volgorde van waarschijnlijkheid

De onderzoekers hanteren een volgorde op basis van waarschijnlijkheid. Dat het virus via een intermediair van vleermuis op mens is overgesprongen is het meest waarschijnlijke scenario. Dat zou kunnen betekenen dat het virus elders uit China of uit een van de landen in de regio stamt (waar hoefijzerneusvleermuizen volop voorkomen), maar via exotisch wild, nertsen of zelfs huiskatten in Wuhan terecht is gekomen.

De hypothese dat het virus uit het Virologisch Instituut in Wuhan is ontsnapt wordt niet uitgesloten, maar vinden de onderzoekers zo onwaarschijnlijk, dat zij adviseren daar verder geen onderzoek naar te doen.

 

Politiseren

Deze rapportage leidde onmiddellijk tot wantrouwen en kritiek. Toen een van de missieleden, de Australiër Dominic Dwyer, zaterdag tegen Reuters vertelde dat hij niet alle ruwe data had gekregen waar hij om had gevraagd, maar alleen een samenvatting gemaakt door Chinese wetenschappers, waren de rapen gaar.

De Amerikaanse regering liet direct weten "diep bezorgd" te zijn over het onderzoek, suggereerde dat China het onderzoek heeft beïnvloed of de overlegde data heeft gemanipuleerd en eiste op hoge toon volledige inzage in alle data. De Britse regering sloot zich daar dit weekend bij aan. China, op zijn beurt, liet verontwaardigd weten dat de VS het WHO-onderzoek niet moesten politiseren.

 

Koude Oorlog

Gepolitiseerd is het onderzoek vanaf het begin geweest. Door China zelf allereerst. Dat geeft toe dat er fouten zijn gemaakt, maar zij wil vooral het beeld uitdragen dat het door hard en adequaat ingrijpen het virus onder controle heeft gekregen (in tegenstelling tot het westen, waar het virus maar doorwoekert).

Maar evengoed door de VS en enkele bondgenoten. Trump was tijdens zijn presidentschap in een verwoedde strijd met China verwikkeld. Het kwam hem niet slecht uit om China als enige verantwoordelijk te houden voor een wereldwijde pandemie. Vanwege zijn geopolitieke agenda, maar evengoed om de aandacht af te leiden van de dramatische Corona-aanpak in eigen land.

 

Geopolitiek mijnenveld

Net zoals men buiten China bang was dat het onderzoek door de Chinezen zou worden gemanipuleerd, was men in China doodsbenauwd dat de WHO op een missie was gestuurd om hen als enige de Zwarte Piet toe te spelen. Onder die moeilijke omstandigheden moest de WHO zijn werk doen. Waarbij niet vergeten mag worden dat de WHO geen machtsmiddelen heeft en voor zijn werk volledig afhankelijk is van de medewerking van nationale regeringen.

Het is dus geen wonder dat de WHO in dit geopolitieke mijnenveld uiterst voorzichtig opereert en openlijke kritiek zoveel mogelijk vermijdt. Ruzie tussen missieleden en hun Chinese collega's worden dan al snel "gepassioneerde discussies." En kritiek van Dwyer over gebrek aan transparantie van Chinese zijde worden dan al snel door andere missieleden weggepoetst. De Brit Peter Daszak, de Deense Thea Fischer en de Nederlandse Marion Koopmans riepen in koor dat dit "niet hun ervaring was".

 

Schijn tegen

China heeft door eigen handelen de schijn tegen. Het verzette zich aanvankelijk tegen een internationaal en onafhankelijk onderzoek. En toen het eenmaal instemde, traineerde het de missie. Zelfs tot op het laatste moment, waardoor de onderzoeksperiode met een week werd bekort (vanwege Chinees Nieuwjaar moest het per se vorige week worden afgerond).

De missie was van Chinese zijde strak geregisseerd. Vanwege Corona-maatregelen werden de WHO-onderzoekers in een soort bubbel gehouden, waardoor spontane ontmoetingen of eigen initiatief onmogelijk werden gemaakt. En het belangrijkste: de WHO'ers moesten wat betreft de data volledig vertrouwen op wat zij van Chinese zijde kregen aangereikt. Dat is op zichzelf niet ongebruikelijk. Wel als de ruwe data niet mogen worden ingezien als daarom wordt gevraagd.

 

Kritisch

Er is dus alle reden om kritisch naar de WHO-bevindingen te kijken. Maar dat betekent niet dat het WHO-onderzoek als waardeloos kan worden afgedaan. De missie is onder moeilijke omstandigheden verricht. En het is zeker waar dat deze uitkomsten de Chinese autoriteiten goed uitkomen. Maar de resultaten komen ook niet zomaar uit de lucht vallen. Wetenschappers wereldwijd vermoedden tevoren al dat de overdracht van vleermuis op mens via een dierlijke intermediair het meest waarschijnlijk was en dat een lab-ongeluk minder voor de hand lag. En er is Corona-virus aangetroffen op diepgevroren voedselproducten, ook al dachten deskundigen aanvankelijk dat dit niet kon.

De mensen die het hardst om een onderzoek riepen, moeten nu niet de uitkomsten afwijzen omdat die niet in lijn zijn met wat zij hadden gehoopt. Zij doen daarmee de moeilijke opdracht van de WHO en professionaliteit van individuele onderzoekers tekort, die hun goede naam aan deze missie hebben verbonden. Voor een goed onderzoek is vertrouwen van alle partijen nodig. Dat ontbreekt en het wordt er niet beter op als uitkomsten op voorhand van de hand worden gewezen. De realiteit is dat dit WHO-onderzoek, hoe onvolkomen ook, waarschijnlijk de beste kans is om dichtbij de oorsprong van de pandemie te komen.

 

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. 

maandag 15 februari 2021