Het grote verhaal in China: anti-corruptie (II)

Hoe zat het ook alweer?

President en partijleider Xi Jinping heeft een ongekende campagne geïnitieerd om een einde te maken aan formalisme, bureaucratie, hedonisme en verkwisting door hoge partijfunctionarissen. Het aanpakken van corruptie hoort daarbij.

De communistische partij neemt daarin het voortouw; maar in een land als China waar overheid, bedrijfsleven en partij met elkaar vervlochten zijn en je alleen een hoge positie kan bekleden als je partijlid bent, richt de campagne zich de facto op alle bestuurders, ambtenaren en managers van staatsbedrijven. Pas als de anti-corruptiecommissie van de partij zijn onderzoek rond heeft, wordt de openbaar aanklager ingeschakeld.

Precieze getallen zijn niet bekend, maar volgens staatspersbureau Xinhua zijn alleen al in de eerste zes maanden van dit jaar meer dan 84.000 functionarissen disciplinair gestraft. In de periode januari tot september zijn 35.600 personen vervolgd wegens corruptie. Heel veel lagere partijleden, maar ook 691 hogere functionarissen. Zo werd er onderzoek ingesteld naar 41 partijleden met een ambtelijke rang van minister of hoger.

Waarom haalt Xi de bezem door de partij?

Officieel om de harten van de burgers te heroveren. Corruptie is alomtegenwoordig in China. Veel Chinezen vinden het heel normaal om een bedragje te betalen om de ambtelijke molen wat sneller te laten draaien of om iets voor elkaar te krijgen.

Maar naarmate de economie van China groeit en de belangen en dus de bedragen toenemen, heeft mega-corruptie een grote vlucht genomen. Daarbij komen belangen van gewone burgers in het gedrang. De maatschappelijke weerstand neemt daardoor steeds meer toe, vooral door het gedrag van corrupte functionarissen die zich dankzij hun positie hebben verrijkt en zich onaantastbaar wanen.

Vanwege de eenpartijstaat wordt dit de partij aangewreven. Dat beeld wil president Xi bijstellen. "Het winnen of verliezen van de steun van het volk is doorslaggevend voor het voortbestaan of verdwijnen van de Communistische Partij", zei Xi zelfs vorig jaar. Hij roept partijleden op in de spiegel te kijken. "We moeten het volk dienen, sober leven, oprecht en vrij van corruptie zijn."

Overigens is er ook een economische reden. Naarmate China steeds meer een open economie is geworden, is corruptie langzamerhand een remmende factor in plaats van een economisch smeermiddel. Buitenlandse bedrijven vinden het vaak moeilijk om met de enorme corruptie in China om te gaan. Moeten ze zelf vuile handen maken om te kunnen concurreren of moeten ze roomser dan de paus zijn en opdrachten mislopen? Sommige landen stellen corruptie van bedrijven strafbaar, ook als dat in andere landen gebeurt.

Gaat het Xi alleen om de schone handen of gebruikt hij de anti-corruptiecampagne om politieke tegenstanders uit te schakelen?

Het een sluit het ander niet uit. Hij kan oprecht proberen de corruptie in te dammen en tegelijk de partij zuiveren van dwarsliggers. Opvallend is in ieder geval wel dat onder de prominente zaken die we tot nu toe hebben gezien een aantal politieke opponenten ten val zijn gebracht.

Voor Xi snijdt het mes aan twee kanten. Zijn bezemactie door de partij maakt hem ongekend populair bij veel Chinezen. Tegelijk heeft een hij een formidabele stok achter de deur om oppositie in de kiem te smoren. Veel hoger partijkader waakt ervoor om Xi publiekelijk af te vallen of om hem achter de schermen te dwarsbomen uit angst dat het anti-corruptiewapen zich tegen hen richt.

En hoe gaat het nu verder?

In 2015 zullen we opnieuw een groot aantal corruptieonthullingen zien, zowel vliegen als tijgers. En we krijgen ergens in het jaar een rechtszaak tegen Zhou Yongkang. Hij was tot 2013 de twee na hoogste leider in China en is de hoogste functionaris die tot nu toe wordt vervolgd.

Xi heeft haast. En daar is een pragmatische reden voor: de anti-corruptiecampagne stelt hem in staat gelijkgestemden op de vrijkomende posten te benoemen. Kijk bijvoorbeeld naar de benoemingen in de legertop; allemaal militairen uit Fujian, waar Xi 17,5 jaar provinciebestuurder was.

Die benoemingen vormen de machtsbasis voor de president. In 2017 gaan een aantal leden van het politbureau met pensioen en dan wil Xi voldoende steun in de partijtop hebben opgebouwd om daar medestanders te kunnen benoemen. Alleen dan kan hij zijn macht tot het einde van zijn presidentsschap in 2023 consolideren en invloed uitoefenen op zijn opvolging.

Dit is het tweede deel van vier achtergrondartikelen over verhalen die in 2014 het nieuws over China bepaalden. Maandag verscheen deel 1 over de Paraplu-opstand in Hong Kong. Woensdag volgt deel drie: de stagnerende economische groei in China.